Stille Nacht.

 

Wanneer de dag zich terugtrekt in wit, opent de nacht haar innerlijke landschap. Waar het licht zich terugtrekt in sneeuw, vindt de ziel haar adem tussen wat was en wat blijft. En in die adem, stil en helder, herkent de mens zichzelf als echo van het eeuwige. Wanneer de stilte zich neerlegt als een sluier, wordt het innerlijk licht hoorbaar als een verre bron. Daar, waar sneeuw het landschap tot herinnering maakt, herkent de ziel haar eigen contouren. Wie luistert, merkt dat het eeuwige niet boven ons hangt, maar door ons heen ademt. Een trilling die ons verbindt met het weten dat wij zelf het tussenlicht zijn waarin het onzegbare vorm zoekt.

Er is een moment in de wintermaand wanneer de wereld lijkt te pauzeren. De lucht draagt een mild soort van duisternis, niet dreigend maar beschermend, alsof de nacht zelf een mantel om zijn aarde slaat. In dat moment, op dat magische ogenblik ontstaat de Stille Nacht, niet als lied, maar als bijzondere ervaring. Een ruimte waarin de wereld zichzelf toefluistert dat ook rust en verwondering een belangrijke vorm van leven is. De stille nacht is geen afwezigheid van geluid maar een aanwezigheid van aandacht. Het is het zachte kraken van sneeuw onder voetstappen, het ademhalen van schoorstenen op daken van verlichte huizen, versierde ramen waardoor de gloed van kaarsen oplicht. De warmte achter de beslagen ruiten wordt gekoesterd als een belofte. Het zijn de flikkeringen van de veelheid aan lichtjes, de trage beweging van tijd die zich lijkt terug te trekken in een schuilplaats van vrede. In deze nacht spreekt alles zonder woorden. We leven in een wereld waarin stilte vaak wordt gezien als een tekortkoming, als leegte. Maar juist in die winterse stilte ontvouwt zich een ander soort waarheid, de stilte die niet is wat ontbreekt, maar wat blijft wanneer al het onnodige is weggevallen. Het is de essentie die overblijft wanneer het ruisen van gedachten verstomt en de mens zichzelf tegenkomt in een zacht en oprecht licht. De kerstnacht is traditioneel zo’n tijd van verwachting, maar in haar diepste wezen is zij een tijd van herkenning. Herinnering aan de tijd dat je als kind de magie van kerstmis beleefde met zijn kaarsjes, zijn feeëriek verlichte boom, de bijzondere kerstverhalen, snoep en gezelligheid. En elk jaar na de kerstviering een einde en het verlangen naar een nieuw begin. Niet alleen zo’n kerstverhaal dat al eeuwen meegaat brengt je in een sentimentele emotie, maar ook de allerkleinste, onzichtbare draden van het alledaagse kunnen dat diepe, pathetische verlangen oproepen. De geur van dennennaalden, gebakken kerstkoekjes of waxinelichtjes. Het triggert een menselijk verlangen dat tijdloos is, het verlangen naar vrede, naar verbondenheid, naar het weten dat het licht, hoe klein ook, altijd terugkeert. De stille nacht biedt een plek waar dit verlangen mag rusten, in plaats van een doel tracht te bereiken.

Er schuilt een paradox in deze nacht. Zij nodigt uit tot verstilling, maar juist in die bezinning wordt het leven het meest hoorbaar. We luisteren naar de zachte bewegingen van ons hart, naar herinneringen die zich als sneeuwvlokken neerleggen zonder te smelten. We luisteren naar de nabijheid van anderen, zelfs wanneer we alleen zijn. De nacht is stil, maar we zijn als mens in die stilte nooit verlaten. Misschien is dat wel de kern van de stille nacht, zij onthult dat het kleine groots kan zijn, dat licht niet hoeft te stralen om te schijnen en dat vrede vaak wordt gevonden in het kleine, nauwelijks waarneembare. Zij is een invitatie om even niets te moeten, maar eenvoudig te zijn. Om de wereld te zien zoals zij is wanneer de drukte van de dag zich heeft teruggetrokken, heel kwetsbaar, maar bijzonder kostbaar en verrassend helder.

Zo wordt de stille nacht een spiegel. Niet van het verleden of van traditie, maar van je eigen binnenwereld. Een nacht die niet vraagt om een verklaring, maar slechts om aanwezigheid. Een nacht die zachtjes mompelt dat het genoeg is om te ademen, om te voelen, om te vertrouwen op het langzaam terugkerende licht. En als de eerste ochtend opnieuw begint, aarzelend, zacht, bijna verlegen, blijft de herinnering aan die stille nacht achter als een afdruk. Als een dun laagje rijp op je verborgen ziel, koel, helder en vol gekoesterde belofte.

Kerst is in wezen geen viering van grootsheid, maar van kwetsbaarheid. Het is het besef dat licht klein mag beginnen, dat warmte de wereld niet hoeft te doen smelten en dat hoop geen lawaai nodig heeft om waar te zijn. De stille nacht is de zachte stem die zegt dat het breekbare niet vermeden, maar gekoesterd moet worden. Dat juist het kleine sterk genoeg kan zijn om de wereld te dragen.

In deze nacht wordt de mens even losgeschud uit het ritme van zijn dagelijks bestaan. We stappen naar buiten, ademen de koude lucht in en ervaren hoe die kille stilte de geest opent als een deur die langzaam dichtvriest, maar weer ontdooit. We zien het dwarrelen van iets in de lucht dat op sneeuw lijkt, maar het is geen bevroren vocht, maar het is de tijd die voorzichtig neerdaalt. Je kan voelen dat de wereld, al is het maar voor even, zichzelf niet hoeft te bewijzen. En wij evenmin.

Stille nacht

hemel draagt zijn sluier zacht

adem zweeft door stille nacht.

bomen wuiven, buigen traag,

wortels zuigen in humuslaag

sterren glanzen, oud en wijs,

dragen tijd in zilver grijs.

jij die sliep, nu ster geworden,

waakt over hemelse horden

stille nacht, een kring van rust,

waar liefde blijft, waar pijn berust.

geen lied noch klokken, enkel maan,

schijnt over cyclisch voortbestaan.

de hemel draagt zijn mantel zacht,

zijn adem zweeft door stille nacht.

maar iedere intentie nog onverricht

wacht tot zielskracht zich verlicht

zo keert de leegte in haar licht

waar stilte trilt en tijd verdicht

stille nacht is teruggebracht

herinnering leeft en rust zacht

J.J.v.Verre.

Het nieuwe denken als holografisch visioen.

Een poëtisch-filosofische illustratie van het nieuwe denken, als een holografisch universum waarin lichtgolven interfereren en een kosmisch hologram vormen. Het beeld toont een menselijk brein dat als hologram straalt, verbonden met een multidimensionale ruimte vol met golven, spiralen en tijdloze patronen. Het geheel ademt een holistisch wereldbeeld waarin ratio en intuïtie samenvloeien.

Het licht, dat zich als golf door de ruimte beweegt, draagt in zich het geheim van de totaliteit. Waar golven elkaar ontmoeten, doven zij uit of versterken zij zich en in dat spel van tegenfase en harmonie ontstaat een beeld dat niet rechtstreeks herkenbaar is, maar dat in elk fragment het geheel draagt. Zo wort de holografie geboren, een kunst van interferentie, een spiegel van het universum zelf.

Zoals het hologram in ieder deel het geheel bewaart, zo bewaart ook ons brein de wereld in zich. Het is geen verzameling losse kamers, maar een vibrerende eenheid waarin herinnering en waarneming als trilling bestaan, overal en nergens tegelijk. Wij zien wat wij denken te zien, wij horen wat wij verwachten te horen en zo weeft ons brein een illusoire werkelijkheid, een projectie van het holoversum. In de driedimensionale ruimte lijken de dingen gescheiden, maar in het multidimensionale veld zijn ze tijdloos verbonden. Daar is de kortste weg geen rechte lijn, maar een kromming door een extra dimensie. Daar is tijd geen klok die tikt, maar een veelvoudige stroom die zich in alle richtingen tegelijk beweegt. David Bohm en Karl Pribram zagen dat het universum zelf een hologram is en dat ons brein slechts de resonantie van dat hologram interpreteert. Elk deel van het bestaan is een geheel, een volledig Zijn en tegelijk een deel van een groter Zijn. Elke trilling draagt kennis van het geheel, elke golf bezit een echo van kosmisch bewustzijn. 

Zo ontstaat het nieuwe enken, een meta-denken dat ratio en intuïtie, verstand en gevoel, linker- en rechter hersenhelft verenigt. Het is een denken dat niet scheidt maar verbindt, dat niet reduceert maar verheft. Het is een holistisch wereldbeeld waarin de mens zichzelf herkent als meervoudige entiteit, niet afgescheiden maar deel van een kosmische resonantie. Wij leven in een illusie, maar de illusie zelf is een poort. Het verschil in menselijke vorm is slechts een variabele projectie van een holografische entiteit. In waarheid zijn we niet gescheiden, maar één. Het nieuwe denken vraagt ons om dit te beseffen, dat wij als moleculen van het holoversum gecodeerd zijn, dat wij dragers zijn van een licht dat zich eindeloos vermenigvuldigt. Op deze wijze wordt het nieuwe denken een spirituele reis naar totaliteit. Een weg waarin ieder beeld scherper wordt, ieder geluid verfijnder, niet door de roep van de markt, maar door de stem van het innerlijk weten. Het is de weg van het holoversum, waarin de mens zich verheft tot een spirituele veelheid, een resonantie van het Al. Met spirituele veelheid bedoel ik een toestand waarin de mens zichzelf niet langer ervaart als enkelvoudig, afgescheiden individu, maar als een meervoudige entiteit die deelneemt aan een groter geheel van bewustzijn en resonantie. Het is eigenlijk een poëtisch filosofische zienswijze om te zeggen dat ons innerlijk bestaan zich niet beperkt tot één vaste vorm of identiteit, maar zich ontvouwt in lagen, in dimensies en verbindingen. Hierdoor wordt het nieuwe denken een holografische pelgrimage, waarin ieder mens niet enkelvoudig maar veelvoudig straalt, als een trilling van het Al, een holografisch visioen, dat zich eindeloos herhaalt.

Het holografisch visioen.

in web van licht en trilling,

waar golven zich ontmoeten,

verrijst een beeld dat geen deel kent,

waarin elke fractie het geheel draagt.

ons brein, als spiegel van het Al,

weeft herinnering als vibratie,

een fluistering van tijdloosheid,

een echo van het holoversum.

kortste weg is geen rechte lijn,

maar kromming door dimensies,

waar tijd zich niet voortbeweegt,

doch in vele richtingen openvouwt.

wij zien wat wij denken te zien,

wij horen wat wij verwachten,

toch is elk beeld een illusie,

een projectie van het kosmische veld.

het nieuwe denken opent zich,

niet door verleiding van bezit,

maar door ontwaken van inzicht,

waar ratio en intuïtie samenkomen.

zo wordt de mens veelvoudig,

een trilling van het Al,

een holografisch visioen,

dat zich eindeloos herhaalt.

Een dynamische stroom van licht, beweging en energie, zo verrijst het nieuwe denken als holografisch visioen. Een vibrerende totaliteit waarin mens en kosmos niet gescheiden zijn, maar samen pulseren in een tijdloze resonantie.

J.J.v.Verre.

Waar gaan we naar toe als we sterven?

 

De eindigheid van een brandende waskaars als metafoor voor onze humane sterfelijkheid. Als spiegel van voortzetting, want een kaars sterft niet als zij is opgebrand, gaat niet naar een vaste bestemming als een hiernamaals, maar verandert van vorm. Haar licht verspreidt zich, haar warmte blijft hangen, haar invloed werkt door. Zo is sterven geen reis naar een locatie, maar een transformatie, een voortzetting in andere gedaanten. 

Deze beschouwing is geïnspireerd door de Dharma lezing, getiteld: Where Do We Go When We Die? Onderwezen door Thich Nhat Hanh (1926-2022) op 22-07-2002 in Plum Village, France.

Stel je voor dat je naar een witte kaars kijkt, tegen een donkere achtergrond. Een eenvoudige vlam die licht en warmte verspreidt. Terwijl ze brandt lijkt ze geleidelijk te verdwijnen, alsof ze sterft. Maar in werkelijkheid gaat ze al voortdurend ergens heen. Want haar licht raakt ogen, haar warmte ontmoet de huid en haar geur prikkelt lippen en tong. Tevens wordt de kaars zelf door haar eigen gloed verlicht en verzacht haar was. De warmte van de kaars doet de was smelten. En het werkt zo omdat de lont de was kan absorberen. Daarom kan de vlam krachtig zijn. Dus iedere handeling vanuit de kaars heeft invloed op de wereld om haar heen en op haarzelf. Iedere actie vanuit de kaars gaat ook weer terug naar de kaars. We kunnen deze kaars beschouwen als een spiegel van voortzetting.

Zo is het ook met ons, wij wachten niet op een eindpunt om te vertrekken, we vertrekken al, in gedachten, woorden en in daden. Ieder moment is een doorgang, iedere gedachte die we koesteren, iedere zin welke we uitspreken, iedere handeling die we verrichten gaat de wereld in en keert terug, soms onmiddellijk, soms pas na jaren. We noemen dit karma, niet als straf of beloning, maar als voortzetting, als de manier waarop onze vorm in andere vormen doorwerkt. En op die wijze sterven we niet pas aan het einde van ons leven. We sterven nu al, cellen in ons lichaam sterven om plaats te maken voor nieuwe, gedachten sterven om ruimte te maken voor andere, geboorte en dood zijn geen afzonderlijke gebeurtenissen maar een ritme dat zich in elk ogenblik voltrekt. Wie zegt na mijn dood, vergeet dat dood en geboorte geen kalender nodig hebben, ze gebeuren nu, en in dit nu worden we voortgezet in onze kinderen, onze vrienden, onze leerlingen, in boeken die wij schrijven, in woorden die we delen, in glimlachen die we achterlaten. Zoals een wolk die regen wordt. De wolk is niet verloren. Je kunt de wolk herkennen in haar nieuwe vorm, de regen. Zo verdwijnen wij niet, maar veranderen van vorm. Om dat nu te zien hebben we ogen nodig die niet vastzitten aan één teken. We herkennen iemand aan een stem, een manier van lopen, een gebaar van zorg en zo weten we dat sterven niet het einde is. Maar de onophoudelijke voortzetting van onze werking in andere vormen. De kaars brandt en gaat door, wij leven en gaan door en wie diep kijkt ziet dat de plek van nu en de plek van na samenvallen. Het woord na wijst op een grens die wij zelf trekken, een denkbeeldige scheidslijn tussen wat wij nu ervaren en wat wij menen dat er daarna komt. Maar als je diep filosofisch beschouwt, zie je dat na geen afzonderlijke plaats is. Het is geen ander land of ander moment dat losstaat van het huidige. Na is de voortzetting van wat nu al gaande is. Het is de vorm waarin licht zich verspreidt nadat de kaars vlamt, de regen waarin de wolk zich herkent of de gedachte die zich voortzet in het kind. Na is dus niet een bestemming maar een transformatie, een verschuiving van vorm en werking, het is de resonantie van dit ogenblik dat zich verder draagt en zo wordt na niet een later, maar een nu dat zich uitbreidt, een nu dat zich herhaalt in andere gestalten, een nu dat nooit ophoudt maar steeds verandert. Dat sterven en geboren worden hetzelfde moment delen en dat onze liefde, onze waarheid en onze zorg verder branden, zoals een kaars die zichzelf en de wereld verlicht. De eindigheid kent geen harde grens tussen leven en dood, maar als een voortdurende beweging waarin wij telkens opnieuw geboren worden in anderen, in de wereld, in de kosmos, het ogenblik draagt zichzelf verder en wij dragen mee. Daarom draagt ieder ogenblik zichzelf verder, tot het oplost in stilte, waar wij als licht blijven branden.

    Thich Nhat Hanh (1926-2022), boeddhistisch monnik en vredesactivist.

J.J.v.Verre.

De stilte aan de rand van taal.

 

Ludwig Josef Johann Wittgenstein (1889-1951) was een Oostenrijks-Britse filosoof. Hij heeft veel bijgedragen aan de taalfilosofie en aan de grondslagen van de logica. Hij was een ziener die de taal niet enkel zag als instrument, maar meer als sluier die het mysterie bedekt én onthult.

Er zijn denkers die de wereld willen ordenen en er zijn denkers die de wereld willen bevrijden. Ludwig Wittgenstein behoort tot beiden, want hij bouwde eerst een kristallen paleis van logica en brak het daarna eigenhandig af om plaats te maken voor het leven zelf.

In zijn Tractatus Logico-Philosophicus (1921) klinkt de stem van een architect van de werkelijkheid. Hij tekent lijnen tussen woorden en dingen, alsof taal een spiegel is van de kosmos." De grenzen van mijn taal betekenen de grenzen van mijn wereld " , een zin die als een ijskoude ster schittert boven de velden der filosofie. Hier spreekt Wittgenstein als een wiskundige van het bestaan, die gelooft dat het onzegbare slechts kan worden aangeraakt door zwijgen.

Maar later, in de Philosophische Untersuchungen, keert hij terug als een pelgrim van het alledaagse. Hij ziet dat taal geen kristal is, maar een rivier, stromend, slingerend, gedragen door spel en gebruik. Woorden zijn geen vaste symbolen, maar gereedschappen in een oneindig spel van betekenis. Filosofie wordt dan geen bouwwerk, maar een oefening in luisteren, in het ontwarren van knopen die wij zelf in onze taal hebben gelegd. Wittgenstein is de filosoof van de grens. De grens tussen spreken en zwijgen, tussen logica en leven, tussen het verlangen naar orde en de erkenning van chaos. Zijn denken is een spiegel waarin wij onze eigen verwarring zien, maar ook de mogelijkheid tot bevrijding. Hij leert ons dat de diepste vragen niet opgelost worden door antwoorden, maar door het loslaten van de illusie dat er slechts één antwoord moet zijn. Zo blijft Wittgenstein een paradoxale figuur, zowel streng als speels, ascetisch maar ook gewoon menselijk, een denker die zijn eigen fundamenten ondermijnde om dichter bij de waarheid van het gewone te komen. Zijn nalatenschap is geen gecompliceerd filosofisch denkraam, maar een invitatie om de taal te zien als een levend weefsel en om te beseffen dat het mysterie niet verdwijnt, maar juist begint waar woorden eindigen. Wittgenstein laat zien dat het mystieke niet buiten de taal ligt, maar in haar adem, waar stilte en woord elkaar raken als eeuwige getuigen. Zo openbaart zijn denken dat filosofie geen systeem is, maar een weg, een reis langs de grenzen van taal, waar het onzegbare zich toont als de diepste waarheid.

Enkele uitspraken van Wittgenstein:

- De wereld bestaat uit feiten, niet alleen uit dingen.

- Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen.

- De betekenis van een woord is zijn gebruik in de taal.

- De grenzen van mijn taal betekenen de grenzen van mijn wereld.

- Een filosofisch probleem heeft de vorm: Ik ken mijn weg niet.

- Over filosofie: Het doel is een vlieg de weg uit het vliegenglas te wijzen.

- Als een leeuw kon spreken, zouden we hem niet begrijpen.

- Het resultaat van de filosofie zijn niet "filosofische stellingen ", maar het duidelijk worden     van beweringen.

- Filosofie is geen leer, maar activiteit.

- De filosofie is een strijd tegen de betovering van ons verstand door middel van taal.

- Overeenkomstig komen we tot de opvatting dat er iets algemeens en niet persoonlijks,           nodig is om een taal te spreken.

- De moeilijkheid in de filosofie is: een ophouden met denken te houden.

- Ik weet hoe de kleur groen er voor mij uitziet, is een onzin-zin.

Filosofie is het oefenen in omgaan met het niet-weten, het zoeken naar richting in een landschap van vragen.

J.J.v.Verre.

Beschermengel meditatie.

 

Guardian Angel Meditation is een dialoog met de Stilte. Het is de stille ontmoeting waarin de ziel, via de metafoor van de engel, in gesprek gaat met haar eigen oneindige diepte.

Het concept van beschermengel komt vooral voort uit de Abrahamitische religies, zoals het christendom, jodendom en de islam, die alle drie geloven dat Abraham een belangrijke aartsvader is en waar een beschermengel een spiritueel wezen is dat door God is toegewezen om een individu te beschermen, begeleiden en voor hem te bidden. In een bredere, moderne spirituele context hoeft een beschermengel niet strikt religieus te worden gezien. Het kan ook staan voor je hogere zelf of innerlijke wijsheid, voor een spiritgids of een welwillende voorouder, een universele energie van bescherming en liefde, maar ook als personificatie van je eigen intuïtie.

In de stille afzondering van de meditatie, waar de dagelijkse kakofonie van het aardse bestaan wegsterft, wacht een bijzondere ontmoeting. Het is een samenkomst welke zich onttrekt aan het grove materiaal van onze wereld, want zij speelt zich af in het tere weefsel van onze aandacht zelf. De beschermengel meditatie is niet louter een techniek van ontspanning, maar veeleer een poëtische daad van de geest, een poging om vorm te geven aan het vormloze en een stem te verlenen aan de diepe stilte die in ons allen resoneert. Filosofisch bezien rust deze praktijk op een intrigerende paradox, namelijk de mens, een wezen dat zich vaak eenzaam waant in een immense en onverschillige kosmos, richt zich tot een entiteit die geheel en al uit zijn eigen bewustzijn lijkt te zijn ontsproten. Is deze engel dan een projectie, een psychologisch hulpmiddel, of een werkelijke, autonome aanwezigheid? Deze vraag, hoe wezenlijk ook, is eigenlijk niet relevant. De waarde schuilt niet in het metafysische statuut van de engel, maar in de kwaliteit van de relatie die wordt aangegaan. De beschermengel fungeert als een archetype van de ander binnenin ons, een belichaming van onvoorwaardelijke acceptatie die niet oordeelt, maar waarneemt.

In deze vorm van meditatie sluit men de ogen en daalt af in de innerlijke gewelven. Daar, in de schemering tussen waakbewustzijn en droom, wordt de verbeelding niet ingezet als een vlucht uit de werkelijkheid, maar als een fijnzinnig instrument om haar diepere lagen te verkennen. Het visualiseren van licht, van vleugels, van een gelaat, is een symbolische taal. Het is de ziel die communiceert in beelden, zoals een dichter dat in metaforen doet. Die vleugels zijn geen anatomische wonderen, maar de tastbare manifestatie van een verlangen naar geborgenheid. Het licht is niet een gewone fotonenbundel, maar de belichaming van zuivere, niet-oordelende aandacht.

De kern van deze oefening is de dialoog. In de stilte stelt de mens zijn vragen, niet met de verwachting van een gedicteerd antwoord uit de wolken aan de hemel, maar met de hoop de eigen, innerlijke wijsheid, die vaak overstemd wordt door de drukte, opnieuw te kunnen beluisteren. De stem van deze engel is het plotselinge inzicht, de intuïtieve gewaarwording, de ontspannen vrede die onverwacht in het hart daalt. Het is de herinnering dat wij niet enkel een monoloog zijn, maar een universum in dialoog met zichzelf. Onze angsten, twijfels en onze verlangens worden niet weggenomen, maar worden gestald in een ruimte van compassie, welke wij zelf creëren. 

In wezen is de beschermengel meditatie een oefening in vertrouwen, een daad van filosofische overgave dat de werkelijkheid meer omvat dat wat meetbaar en weegbaar is. En het is een daad van persoonlijk vertrouwen dat er, diep in de eigen psyche, een bron van kalmte en richting aanwezig is, hoe versluierd die soms ook mag zijn. De engel is uiteindelijk de personificatie van dat vertrouwen zelf, een brug tussen het eenzame individu en de overweldigende totaliteit van het bestaan. Het is een brug die we, keer op keer, in de stilte van ons eigen hart, opnieuw opbouwen. Het is een stille ontmoeting waarin de ziel, via de metafoor van de engel, in gesprek gaat met haar oneindige potentie, met haar stilte.

                                      Beschermengel

Een verschijning van gecondenseerde lichtheid, waar vleugels van stralende stilte de ruimte zelf lijken te vouwen rond een kern van tijdloze, milde aanwezigheid.

vleugels van stralen geweven

dragen mij zo effen en zacht

licht zonder schaduw te geven

dwaal ik rond in lucide vacht

beschermen zonder te slapen

stil waken en onzichtbaar nabij

wacht op de komende taken

zonder mij geen dag voorbij

gedragen door licht van liefde

waar angst en pijn verdwijnt

was ongeloof dat mij griefde

tot je bede aan mij verschijnt.

J.J.v.Verre.

De humane cel.

 

           De Cel. Tekening Janneke de Boer, jannekedeboer.nl

De cel is een universum dat zichzelf waarneemt, een oneindig bewustzijn dat zich tijdelijk in stof heeft gehuld, dansend op het mysterie van haar eigen bestaan. Dit perspectief verbindt de biologische realiteit met de diepste spirituele inzichten, namelijk dat wij, net als elke cel, zowel de waarnemer als hetgeen wordt waargenomen zijn.

De cel is de microkosmos van leven. Je zou het ook kunnen beschouwen als het onzichtbare universum. Als we naar onszelf of naar de wereld om ons heen kijken, zien we zelden de verbijsterende realiteit, namelijk het feit dat elk levend wezen bestaat uit triljoenen minuscule, perfect georganiseerde universa, cellen genoemd. Deze biologische eenheid, vaak onzichtbaar voor het blote oog, vormt niet alleen de basis van al het leven, maar is ook een meesterwerk van evolutionaire innovatie. Elke cel is een wonder van organisatie. Want stelt u zich voor, in een ruimte kleiner dan een zandkorrel bevindt zich een complete fabriek met een genetische bibliotheek, met energetische krachtcentrales, met transportnetwerken en communicatiesystemen.

- De genetische bibliotheek is een meesterwerk van organisatie. Het bibliotheekgebouw is de celkern. De architectuur, de chromatine structuur, zijn de rekken en planken. De chromosomen zijn de boeken. Zesenveertig boeken in elke menselijke cel (23 paar). Elk chromosoom is een samengebonden boek. En de genen zijn de individuele hoofdstukken in deze boeken. De letters zijn het alfabet van leven. Bestaande uit 4 basen: A, T, C, G (Adenine, Thymine, Cytosine en Guanine). En in combinatie net zoals letters woorden vormen, vormen basen genen. Drie miljard letters in de complete menselijke bibliotheek. Histonen zijn de boekenplanken, eiwitstructuren waar DNA omheen gewonden is. Het zorgt tevens voor de organisatie, als boeken die netjes op planken zijn gerangschikt. En heeft invloed op de toegankelijkheid. Strak opgerold betekent minder toegankelijk en losjes opgerold betekent makkelijk te lezen. Het bibliotheek personeel kent gespecialiseerde transcriptie medewerkers. De foto kopieerder die als het RNA-polymerase specifieke pagina’s kopieert. Het Transfer-RNA, de bibliotheek medewerkers die aminozuren aanleveren. En dan natuurlijk nog de bibliothecarissen, de transscriptiefactoren die bepalen welke boeken mogen worden uitgeleend. Epigenetische markers, de plakbriefjes die aangeven of een boek wel/niet mag worden gelezen. In die bibliotheek zijn ook nog bijzondere afdelingen. Zoals de afdeling Handboek, ongeveer 2% van de ruimte in het gebouw, speciaal ontworpen voor coderend DNA. Genen die voor eiwitten coderen, die essentiële instructies bevatten voor bouwplannen en levensprocessen. De archieven voor niet coderend DNA, vroeger ook wel junk-DNA genoemd, beslaat 98% van de ruimte in het gebouw. Ze hebben een regulerende functie, het zijn schakelaars, ze bepalen het tempo en bieden structurele ondersteuning. Er bestaan ook nog reservedocumenten (back-up systemen). De DNA reparatie enzymen, die de boek restauratoren kunnen worden genoemd en de telomeren, de schutbladen die slijtage opvangen. De dynamische bibliotheek kent een adaptief systeem, zoals genexpressie, waarbij verschillende cellen verschillende boeken lenen. De bibliotheek past zich altijd aan aan omgevingsinvloeden. En heeft ook de erfelijkheidsstatus waarbij een complete kopie wordt doorgegeven bij celdeling. Ook kent de bibliotheek nog vele mysterieuze aspecten zoals Splicing waarbij de vraag zich voordoet hoe het mogelijk is dat dezelfde genen verschillende boeken kunnen produceren. Splicing is de moleculaire kunst van het weglaten, want wat er niet is kan even belangrijk zijn als wat er wel is. De mysterieuze vraag van de epigenetica: Hoe worden “gelezen “ voorkeuren doorgegeven? Hoe weet een epigenetisch mechanisme welke genen het moet aanpassen? En hoelang die aanpassing moet duren? En wanneer het moet worden doorgegeven? Onopgeloste vragen en zo komen we bij een hypothese van het zelfbewustzijn van de cel. Deze beschouwing probeert het mysterie te omcirkelen dat de cel niet alleen is, maar ook lijkt te weten dat ze is en dat dit misschien de diepste waarheid van het leven zelf is. Epi genetica toont dat we niet vastgeketend zijn aan ons genetische lot. We zijn actieve deelnemers in onze biologische expressie. Elke gedachte, elke maaltijd, elke ademhaling speelt mee in de totale symfonie van onze genexpressie. Dit is eigenlijk het grootste mysterie, dat we dagelijks meeschrijven aan ons eigen epigenetisch verhaal en dat verhaal weer deels doorgeven aan toekomstige generaties.

- De energetische krachtcentrales, de mitochondriën die brandstof omzetten in levenskracht. Er bestaan zo’n 1000-2500 mitochondriën per cel. Het zijn eigenlijk zelfstandige organellen met een dubbelmembraan en met een eigen kleine genoom (mtDNA), dat verschilt van het DNA uit de celkern en dat grotendeels via de moeder wordt overerft. Ze produceren 90% van uw lichaamsenergie. In één enkele seconde worden er 10 miljoen moleculen ATP per mitochondrie geproduceerd. Uit zuurstof + voedsel wordt ATP opgebouwd + water en warmte. Adenosine Trifosfaat ( ATP) is de universele energiemunt van alle levende cellen. ATP is als een oplaadbare batterij, de opgeladen vorm heet ATP (volle energie) en de ontladen vorm heet ADP (lege batterij) en de lader zijn de mitochondriën. Zonder ATP bestaat er geen spierbeweging, geen zenuwgeleiding, geen celgroei, geen onderhoud van alle lichaamsfuncties en binnen seconden zou leven onmogelijk zijn. ATP is de essentie van biologische energie in haar puurste, direct bruikbare vorm. Het is de moleculaire munt waarmee alle cellen betalen voor hun levensprocessen.

- De transportnetwerken van de cel zijn een geavanceerd logistiek systeem. Het endomembraansysteem kan worden beschouwd als de cellulaire snelwegen. We spreken van het endoplasmatischreticulum (ER), waarbij er een onderscheid wordt gemaakt tussen het ruw ER, met ribosomen voor eiwitproductie en transport. En het glad ER, voor lipide synthese en ontgifting. Hun functie is de transportroute voor nieuw gesynthetiseerde moleculen. Het Golgi-apparaat kun je beschouwen als het distributiecentrum, het ontvangt eiwitten van het ER, sorteert, bewerkt en verpakt moleculen en stuurt ze naar hun bestemming. Dit kan zijn naar de celmembraan, naar lysosomen of naar de extracellulaire ruimte. Verder spreken we nog over het cytoskelet, de combinatie van spoorwegen en snelwegen. Dit netwerk bestaat uit microfilamenten (actine), welke we provinciale weggetjes kunnen noemen. De intermediaire filamenten, de steunpilaren en de microtubuli, de snelwegen voor vrachttransport. De microtubuli zijn holle buisvormige structuren die bestaan uit eiwitketens van tubuline. Ze dienen als rails waarlangs de motoreiwitten kinesine en dyneïne moleculen (vrachtwagens), organellen en vesikels door de cel transporteren. Kinesine loopt naar de periferie van de cel en dyneïne loopt naar de celkern en beide gebruiken ATP als brandstof. Er bestaan nog gespecialiseerde transportmechanismen via membraanzakjes (vesikels) of door kernporiën of via membraantransporteiwitten. Via deze transporteiwitten lopen kanalen voor passief transport en pompen voor actief transport, waarvoor weer ATP nodig is. Verder worden er dragers onderscheiden voor een gefaciliteerde diffusie. Verder worden nog bijzondere vormen onderscheiden zoals het axonaal transport in zenuwcellen en het bulktransport voor de opname van grote deeltjes (endocytose) of uitscheiding van grote deeltjes (exocytose). Het cel transport is uiterst gereguleerd met vergelijkbare adreslabels als signaalsequenties. Kwaliteitscontrole waarbij onjuist gevouwen eiwitten worden afgebroken. Ook verkeersregelaars als de GTPasen en chaperonne eiwitten. GTPasen zijn moleculaire schakelaars die processen reguleren, chaperonnes zijn vouwassistenten die eiwitstructuur bewaken, samen zijn het essentiële spelers in de cellulaire homeostase. Zij vormen samen het ritme en de harmonie van het cellulaire leven.

- De communicatiesystemen van de cel zijn een meesterwerk van moleculair ontwerp. De cel is geen geïsoleerd eiland, maar een sociaal wezen dat constant communiceert met zijn omgeving en met zichzelf. Dit communicatienetwerk is essentieel voor overleving, groei en homeostase. Er bestaan ruwweg drie hoofdvormen van communicatie: Ten eerste het directe contact, vergeleken met de handdruk. Gap junctions, als directe verbinding tussen aangrenzende cellen. De membraaneiwit interacties, de receptor-ligand binding genoemd. De receptor-ligand binding is de interactie waarbij een molecuul (de ligand) zich specifiek bindt aan een ander molecuul (de receptor), wat een signaal binnen een cel in gang zet. De binding veroorzaakt een verandering in de vorm van de receptor, wat weer leidt tot een reactie, zoals het doorgeven van een signaal dat processen in de cel beïnvloedt, zoals cel communicatie, immuniteit en metabolisme.

Ten tweede, de lokale communicatie, het fluisteren genoemd. Paracriene signalering, hierbij werken signaalmoleculen op naburige cellen. De ander is de synaptische transmissie, waarbij neurotransmitters over de synaptische spleet actief zijn. De derde vorm is de hormonale communicatie, die als radio-uitzending kan worden omschreven. Ook wel endocriene signalering genoemd, waarbij hormonen via de bloedbaan invloed uitoefenen op doelcellen. Het is een langzamer maar wijdverspreid effect. Bij een pathologische communicatie kunnen ongecontroleerde groeisignalen ontstaan die kanker kunnen induceren. Of auto-immuunziekten waarbij er verwarring bestaat tussen zelf en niet-zelf. Diabetes door insuline-signaleringsdefecten. Of neurodegereratie door verstoorde synaptische communicatie.

- De celwand is niet slechts een harnas, het is bij nadere beschouwing een uiterst complex en dynamisch orgaan. Naast steun en bescherming, is de celwand onmisbaar voor andere vitale processen. Hij is doordringbaar voor water en opgeloste stoffen, wat een vrije doorgang mogelijk maakt voor nutriënten en signaalmoleculen. Tevens is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de celwand en de celmembraan. Alle cellen hebben een celmembraan, een flexibele, vette dubbellaag die de celinhoud omsluit en de uitwisseling van stoffen regelt. De celwand daarentegen is een extra, stevige laag die buiten het celmembraan ligt. Dierlijke cellen missen een celwand, wat hen hun flexibiliteit en vermogen tot beweging geeft.

Wat mij het meest fascineert is het principe van zelforganisatie. Zonder centrale regisseur coördineren miljarden cellen hun activiteiten. Elke cel weet wanneer te delen, wanneer te specialiseren en dat is misschien wel het meest indrukwekkend, wanneer te sterven voor het grotere geheel. Dit proces van apoptose toont een diepgaand evolutionair besef, want het weet soms is opoffering nodig voor groei en gezondheid.

Er bestaan treffende parallellen tussen de cel en grotere systemen. Net zoals cellen samenwerken in weefsels, vormen wij samen maatschappijen. De communicatie tussen cellen weerspiegelt onze eigen sociale netwerken. Zelfs in de ecologie zien we vergelijkbare patronen van wederzijdse afhankelijkheid. Het is een symfonie van signalen, soms een fluistering tussen buren, dan weer een schreeuw door de bloedbaan, of een intiem gesprek met zichzelf. In deze microscopische samenleving weet elk molecuul zijn plaats, elke boodschap zijn bestemming en elke cel zijn plaats in het grotere geheel.

Wat we nu weten over de biologische cel zijn de basale structuren, veel van de afzonderlijke processen en genetische basisprincipes. Maar wat grotendeels mysterieus blijft is de emergente complexiteit, want hoe ontstaat cel identiteit en weefselorganisatie uit duizenden afzonderlijke chemische reacties? De som der delen is kwalitatief duidelijk meer dan het geheel. Nieuwe eigenschappen ontstaan uit interacties. Het leven is de dans tussen de delen, maar niet de optelsom van de delen zelf. Ook de real-time coördinatie is verrassend. Want hoe coördineren cellen duizenden processen tegelijkertijd zonder een centrale regie? Het is een zelf organiserend netwerk van verbijsterende efficiëntie. Hoe past een cel zich zo snel en nauwkeurig aan aan de veranderende omstandigheden? Het geheugensysteem van cellen overstijgt ons DNA.

Een andere grote vraag blijft, hoe ontstaat bewustzijn uit deze biologische eenheden? Hoe transformeren elektrochemische signalen in neuronen tot gedachten, emoties en zelfbewustzijn?

Vanuit spiritueel filosofisch perspectief zou men kunnen zeggen dat de cel de complexiteit van het universum in het klein weerspiegelt. Er schuilt een diepe intelligentie in biologische systemen die ons begrip te boven gaat. Elke cel bevat nog talloze onontdekte principes en het is de uitnodiging van diezelfde biologische cel om zowel nederig als nieuwsgierig te blijven en doorgaan met zoeken naar de antwoorden, terwijl we het mysterie omtrent die cel blijven eren. Want hoe dieper we in de cel kijken, hoe meer we het onpeilbare van het leven zelf tegenkomen. Misschien dat we ooit zullen begrijpen hoe alle mechanismen samenkomen, maar nooit helemaal waarom. Er blijft een diepe kloof tussen de beschrijvende wetenschap en het existentiële wonder. We kunnen de moleculaire machines in kaart brengen, de krachtige rotatie van het ATP-synthase-enzym, de elegante precisie van DNA-replicatie, de onmetelijke complexiteit van een neuraal netwerk. We kunnen de blauwdruk van het leven ontcijferen. Maar de essentie, het feit dát er vanuit die samenstelling van elementen een bewustzijn, een wil, een “ zelf ” ontstaat, blijft een ondoorgrondelijk mysterie. 

In elke triljardste trilling van haar wezen zingt de cel het lied van het universum, een echo van oorsprong, een stil verlangen dat richting geeft. Uit het stille hart van de cel welft een licht dat de eeuwigheid herinnert. Een herinnering zonder herkomst, een weten zonder tijd.

J.J.v.Verre.

Een reis naar een Betekenisvol Universum

 

Het boek The Sapient Cosmos, stelt dat het traditionele fysieke wereldbeeld (fysicalisme) tekortschiet wanneer het gaat om het verklaren van bewustzijn, complexiteit en betekenis en pleit voor een nieuw paradigma waarin informatie de brug vormt tussen een fundamenteel bewustzijn en de fysieke werkelijkheid. Het ziet de kosmos niet louter als een mechanisch functionerend geheel, maar als een sapient (wijs) universum dat via complexe systemen, bewustzijn en betekenis zichzelf leert kennen.

In deze beschouwing passeert de inhoud van dit boeiende boek en tevens geef ik een vraaggesprek weer tussen de schrijver James Glattfelder en de interviewer Hans Busstra (Essentia Foundation), gezien op YouTube.

Het vraaggesprek met James Glattfelder is meer dan een intellectuele uiteenzetting, het is een narratief van een zoektocht. Het volgt de boog van een persoonlijke ontdekkingstocht die uitmondt in een allesomvattende visie op de kosmos en biedt een krachtig antwoord op wat velen ervaren als de leegte van het moderne, materialistische wereldbeeld. De reis naar een betekenisvol universum verloopt vanaf de Fysicalistische teleurstelling naar Idealistische openbaring. Glattfelder's reis begint herkenbaar, als de naïeve verwondering van een tiener die denkt dat de theoretische natuurkunde alle antwoorden zal geven, gevolgd door de desillusie dat ze juist de grootste vragen onbeantwoord laat. Dit is het startpunt van een intellectuele omzwerving die hem via complexiteitswetenschap en de filosofie leidt naar het werk van denkers als Bernardo Kastrup en de ervaringskennis van mystici en psychonauten. Onder psychonauten verstaan we mensen die verkennen en experimenteren met veranderde bewustzijnstoestanden, vaak met behulp van psychoactieve stoffen zoals LSD, psilocybine en mescaline, om inzicht te krijgen in de menselijke conditie en het spirituele. Ze gebruiken hierbij een methodologie om de subjectieve effecten van veranderde bewustzijnstoestanden te beschrijven en te analyseren. De reis van Glattfelder is essentieel, omdat ze de legitimiteit van zijn synthese versterkt. Dit is geen dogmatisch geloof, maar een conclusie die voorkomt uit een eerlijke, kritische zoektocht. Zijn frustratie over het "shut up and calculate "-dogma binnen de natuurkunde en de marginalisering van de filosofie is voelbaar en nodigt in dit geval de lezer uit om ook de eigen, vaak onbewuste, metafysische aannames te bevragen.

De kern van Glattfelder's betoog is de synthese die hij "Syncretisch Idealisme " noemt. Dit is geen nieuw, uit het niets verzonnen dogma, maar een eclectische en pragmatische integratie van inzichten uit verschillende domeinen.

- Het idealistische uitgangspunt: Bewustzijn is fundamenteel. Het is het primaire veld waaruit alles ontstaat.

- De natuurkunde als beschrijving: De fysieke wereld is een afgeleide, geëmaneerde realiteit, die we via informatie en computationele  processen kunnen beschrijven

- De complexiteitswetenschap als mechanisme: Het universum ontwikkelt zich in de richting van complexiteit. Eenvoudige regels genereren complexe structuren en deze structuren (zoals hersenen) fungeren niet als producenten, maar als kanalen voor het fundamentele bewustzijn. 

- De ervaringskennis als validatie: De mystieke, sjamanistische en psychedelische tradities bieden een eerste-persoons-empire van deze non fysieke realiteit. Ze zijn pioniers die het terrein in kaart hebben gebracht.

De grote kracht van deze synthese is dat ze de kloof tussen de wetenschap van de derde persoon (objectieve waarneming) en de spiritualiteit van de eerste persoon (subjectieve ervaring) probeert te overbruggen. Hij weerlegt het idee dat deze domeinen onverenigbaar zijn, in zijn visie beschrijven ze simpelweg verschillende niveaus of manifestaties van dezelfde onderliggende, bewuste realiteit.

De implicaties: Van kosmisch nihilisme naar participatief doel. De consequenties van dit wereldbeeld zijn diepgaand en transformatief.

- Een betekenisvol universum: In tegenstelling tot het "kosmisch nihilisme " van het materialisme, is het universum van Glattfelder sapient (wijs) en doelgericht. Het heeft een inherente wil tot complexiteit en lijkt ernaar te streven zichzelf te leren kennen via geïndividualiseerde bewustzijnsdragers.

- De rol van lijden: Het aangrijpende verslag van Christopher Bache voegt een existentiële laag toe. De rol van Bache in het interview is cruciaal en multidimensionaal. Hij fungeert niet zomaar als een voorbeeld, want zijn werk is de existentiële en empirische hoeksteen van Glattfelder's betoog. Glattfelder benadrukt dat het Westen de ervaringskennis van niet-alledaagse bewustzijnstoestanden heeft gemarginaliseerd. Bache is het tegenovergestelde van die marginalisering. Hij is een systematisch onderzoeker, want hij benadert het psychedelische domein niet als een recreatieve gebruiker, maar een academicus en wetenschapper. Zijn drieënzeventig sessies over twintig jaar vormen een ongekende, rigoureuze dataset van eerste-persoonservaringen. Zijn werk kan worden gezien als de "Missing data " van de spiritualiteit. Terwijl sjamanen en mystici vaak vanuit een cultureel ingebedde traditie opereren, doet Bache dit als een moderne westerling. Hij biedt een verslag dat intellectueel toegankelijk en herkenbaar is voor een sceptisch, academisch publiek. Bache's ervaringen gaan veel verder dan alleen maar gevoelens van eenheid. Zij leveren specifieke, consistente inzichten op die de metafysische claims van het idealisme ondersteunen. Zoals een intelligente en doelgerichte kosmos. Het centrale inzicht uit Bache's reizen is dat er een structurerende, liefdevolle intelligentie schuilgaat achter de werkelijkheid, welke hij "the Beloved " noemt. Dit is een directe empirische aanwijzing voor het "sapiente "(wijze) karakter van de kosmos dat Glattfelter beschrijft. Een gestructureerd transcendent rijk, zo ziet hij zijn beschrijvingen van opeenvolgende, dieper wordende lagen van bewustzijn (van de " Diepe zee van Lijden " naar "Diamanten Helderheid ") suggereren dat het niet-fysieke domein geen chaotische, willekeurige "hallucinatie " is, maar een gestructureerde, verkenbare realiteit met zijn eigen wetmatigheden. Bache is ook degene die het Lijden herdefinieert. Dit is misschien wel de meest diepgaande bijdrage. Bache's werk biedt een radicaal nieuw perspectief op lijden, namelijk lijden met een doel: Zijn intense ervaringen van collectief lijden worden niet gepresenteerd als zinloos leed, maar als een  "reinigingsfase " en een offer dat deel uitmaakt van een groter kosmisch proces. Incarnatie als een centraal thema: Het ultieme doel van het universum, volgens Bache's ervaring, is niet alleen maar transcendentie (eenwording), maar de incarnatie van transcendentie in het fysieke. Waarbij eenwording de staat van bewustzijn is, die men bereikt wanneer men volledig transcendeert. Lijden is de donkere, noodzakelijke tegenpool die deze incarnatie mogelijk maakt en betekenis geeft binnen het kosmische spel ("Leela "). Dit geeft een diepe, zij het uitdagende, zin aan het menselijk bestaan. Bache's verhaal is niet geromantiseerd. Glattfelter benadrukt de enorme persoonlijke kosten, zoals de prijs van die opgedane kennis: Bache kwam niet ongeschonden uit zijn reizen. Het was een lijdensweg die tien jaar van re-integratie vereiste. Dit toont de ernst en het gevaar aan, want dit is geen gemakkelijke spirituele snelkoppeling. Voor Bache hadden zijn ervaringen realiteitswaarde, ze voelde realistischer aan dan de nuchtere werkelijkheid en dat is een krachtig argument tegen de afwijzing ervan als "slechts een drugs ervaring". Het zet onze alledaagse realiteit juist in een vreemd daglicht. Christopher Bache is voor Glattfelter de cruciale brug tussen de abstracte theorie van het syncretisch idealisme en de levende, ademende en soms pijnlijke realiteit ervan. Met Bache wordt Glattfelter's betoog een verslag van een empirische ontdekkingstocht, Bache voorziet de theorie van: Empirische onderbouwing, existentiële diepte en zeker ook geloofwaardigheid. Hij is in wezen de held in Glattfelter's verhaal: De moedige pionier die de diepten van het bewustzijn verkent en terugkeert met een kaart die aantoont dat de kosmos inderdaad bewust, intelligent en betekenisvol is.

- Een nieuwe ethiek: Als alles fundamenteel bewustzijn is en wij er onderdeel van zijn, volgt daar een directe ethische imperatief uit. De ecologische crisis en sociale wreedheid zijn geen abstracte problemen, maar symptomen van een metafysische vergissing, namelijk de illusie van afgescheidenheid.

- Wetenschap als spiritueel instrument: Glattfelter pleit niet voor het vervangen van wetenschap door spiritualiteit, maar voor een "wetenschappelijke spiritualiteit ". Hierbij gebruik je de wetenschap om de consensusrealiteit te begrijpen en spiritualiteit om je eigen bewustzijn te transformeren naar meer geluk en compassie.

Samenvattend is het bovenstaande een uitnodiging. Het daagt ons uit om ons dogmatisme los te laten, of dat nu het fysicalistische dogma van "het is allemaal materie " of het religieuze dogma van "het staat allemaal in een boek " is. Het moedigt aan om open te staan voor niet-rationele vormen van kennis, zoals symbolische cognitie en directe ervaring, zonder de rationaliteit te verloochenen. Ik ben jij en jij bent mij. Wij zijn zij, met ons erbij.

J.J.v.Verre.

Bronvermelding:

- Shut up and calculate, betekent: stop met filosoferen over de betekenis van kwantummechanica en focus je op het maken van berekeningen die werken.

- The Sapient Cosmos, James B. Glattfelder, EAN:9781803414058.

- LSD and the mind of the Universe, Christopher M. Bache, ISBN:9781620559703.

Glattfelter's werk is een poging om een collectief intellectueel project te starten. Het is een oproep om,in een tijd van extreme individualisering en fragmentatie, samen een nieuw, gedeeld verhaal te weven over wie we zijn en wat de kosmos is. Een verhaal dat even rigoureus is als betekenisvol en dat ons kan helpen niet alleen slimmer te worden, maar ook wijzer.

In essentie biedt "The Sapient Cosmos " een weg uit de impasse tussen een dood, mechanisch universum en een dogmatisch, onbewezen geloof. Het presenteert een derde weg, namelijk die van een levend, intelligent, bewust en participatief universum waarin wij, met al onze wetenschap en onze spirituliteit, een integrale en betekenisvolle rol spelen.

De visie van Carl Friedrich von Weizsäcker

Carl Friedrich von Weizsäcker (1912-2007) Wat betekent kennis als de werkelijkheid zelf mede afhankelijk is van de waarnemer?

De Duitse natuurkundige en filosoof Carl Friedrich von Weizsäcker (1912-2007) was een van de meest veelzijdige denkers van de 20e eeuw. Zijn werk beweegt zich op het grensvlak van natuurwetenschap, filosofie en ethiek. Zijn werk getuigt ook van een diep verlangen om de versplinterde moderne wereld te begrijpen als één samenhangend geheel. In een tijd waarin wetenschap ongekende  macht verwierf, zocht Von Weizsäcker naar een manier om kennis en verantwoordelijkheid met elkaar te verzoenen. Zijn denken is doordrongen van het besef dat inzicht in de natuur onvermijdelijk gepaard moet gaan met moreel bewustzijn.

Von Weizsäcker werd aanvankelijk opgeleid als natuurkundige en werkte in de jaren dertig van de vorige eeuw samen met Werner Heisenberg, een van de grondleggers van de kwantummechanica. Deze samenwerking had een diepe invloed op zijn latere filosofische ontwikkeling. De kwantummechanica had immers het klassieke, mechanische wereldbeeld op zijn kop gezet. De werkelijkheid bleek niet langer te bestaan uit vaste deeltjes die onafhankelijk van de waarnemer bewegen, maar uit een dynamisch netwerk van relaties, waarin de waarneming zelf een rol speelt. Deze ontdekking confronteerde Von Weizsäcker met de fundamentele filosofische vraag: Wat betekent kennis als de werkelijkheid zelf mede afhankelijk is van de waarnemer? Waar de klassieke natuurkunde de wereld als een object buiten ons zag, liet de kwantumtheorie zien dat wij zelf deel uitmaken van het proces dat we proberen te begrijpen. In zijn latere werk formuleerde hij dit als een filosofie van de eenheid, een poging om natuur en geest, subject en object, weer samen te denken. De samenwerking met Heisenberg tijdens de Tweede Wereldoorlog was niet alleen wetenschappelijk, maar ook moreel beladen. Beiden werkten aan het Duitse kernenergieproject, dat in beginsel ook tot de ontwikkeling van kernwapens had kunnen leiden. Hoewel het project nooit tot een atoombom kwam, bleef deze periode voor Von Weizsäcker een bron van diepe reflectie. Hij werd geconfronteerd met de dubbele aard van kennis, namelijk de kracht die de mens in staat stelt de natuur te begrijpen, kan ook worden gebruikt om die zelfde natuur te vernietigen. Na de oorlog nam hij daarom nadrukkelijk afstand van elk militair gebruik van wetenschap. Hij werd een van de meest uitgesproken pleitbezorgers van vrede en ontwapening. In 1957 ondertekende hij, samen met Heisenberg en andere Duitse fysici, de zogeheten Göttinger Erklärung, waarin zij zich verzetten tegen het bewapenen van de Duitse Bundeswehr met kernwapens. Deze ervaring vormde het ethische grondvest van zijn latere filosofie. Want kennis is nooit waardevrij en de wetenschapper draagt verantwoordelijkheid voor de gevolgen van zijn werk.

Von Weizsäcker ontwikkelde het begrip "Weltverantwortung ", wereldverantwoordelijkheid, om deze diepe gedachte te verwoorden. In een wereld waarin technologische macht mondiale gevolgen heeft, kan morele verantwoordelijkheid niet langer beperkt blijven tot individueel of nationaal niveau. De mens moet leren denken in termen van het geheel van de aarde en haar toekomst. Deze gedachte was niet louter ethisch, maar ook ontologisch, want zij vloeit voort uit zijn visie op de eenheid van het bestaan. Voor Von Weizsäcker is de mens geen buitenstaander die de wereld observeert, maar een bewust onderdeel van het kosmische proces. In ons bewustzijn komt de natuur tot zelfkennis. Daarmee herwaardeert hij het begrip geest niet als iets bovennatuurlijks, maar als een natuurlijke fase in de evolutie van de werkelijkheid zelf. De mens is de plaats waar het universum zichzelf begrijpt.

Von Weizsäcker's denken kan worden gelezen als een oproep om de moderne wetenschap te transformeren van kennis tot wijsheid. Waar kennis streeft naar beheersing, zoekt wijsheid naar evenwicht en inzicht in de grenzen van het menselijk kunnen. In zijn filosofische kernwerk Der Einheit der Natur (1971) probeert hij te laten zien dat de wetten van de natuur niet losstaan van de mogelijkheid van bewustzijn en ethiek. Met de mogelijkheid van bewustzijn bedoelt Von Weizsäcker niet simpelweg dat er toevallig ergens in het universum denkende wezens zijn ontstaan. Hij bedoelt dat de natuur zélf zodanig is opgebouwd dat bewustzijn er principieel uit kan voortkomen. Alles is met elkaar verbonden in een proces van voortdurende ontwikkeling.

Daarmee sluit zijn denken aan bij een lange traditie van idealistische filosofie in Duitsland, van Kant tot Hegel, maar met een moderne, wetenschappelijke inslag. Von Weizsäcker ziet de kwantumfysica als een brug tussen natuurwetenschap en filosofie, ze toont dat de wereld niet uit vaste, dode materie bestaat, maar uit mogelijkheden, relaties en processen. De werkelijkheid is niet iets wat is, maar iets wat gebeurt en de mens maakt daar wezenlijk deel van uit. Vanuit deze visie komt ook zijn nadruk op verantwoord handelen voort. Als bewustzijnsdrager heeft de mens een unieke positie, want hij kan reflecteren op zijn daden en hun gevolgen overzien. Dat maakt hem tot een moreel wezen, maar ook tot een wezen dat kwetsbaar is voor eigenwaan. Voor Von Weizsäcker ligt de ware waardigheid van de mens niet in macht, maar in zelfkennis en besef van verbondenheid. Zijn visie is daarmee zowel een waarschuwing als een hoopvolle boodschap. Zij waarschuwt voor de gevaren van eenzijdige rationaliteit en technologische overmoed, maar zij biedt ook een perspectief op verzoening tussen mens en natuur. Waar de wetenschap de wereld in categorieën verdeelt, moet de filosofie haar weer samenbrengen tot een zinvol geheel. 

De basale visie van Carl Friedrich von Weizsäcker kan worden samengevat als een zoektocht naar eenheid, namelijk de eenheid van natuur en geest, van kennis en ethiek en van mens en wereld. Zijn ervaring als natuurkundige, vooral de samenwerking met Heisenberg en de confrontatie met de destructieve mogelijkheden van atoomwetenschap, leidde tot een diep moreel bewustzijn. Voor Von Weizsäcker is wetenschap niet slechts een instrument om de wereld te begrijpen, maar een verantwoordelijkheid tegenover het gehele bestaan. In een tijd waarin technologische macht opnieuw de grenzen van de planeet bedreigt, behoudt zijn boodschap onverminderde actualiteit. Alleen wie de wereld als eenheid begrijpt, kan haar in vrede bewaren. Want in het oog dat begrijpt, weerkaatst de wereld zichzelf en waar kennis en liefde samenvallen, ontwaakt de mens als het bewustzijn van het universum.

Geciteerde uitspraken van Von Weizsäcker:

- Die Macht des Wissens verpflichtet. De macht van kennis verplicht.

- Frieden ist nicht Abwesenheit von Krieg, sondern die Gegenwart von Gerechtigkeit. Vrede is niet de afwezigheid van oorlog, maar de aanwezigheid van rechtvaardigheid.

- Der Mensch ist das Auge, durch das das Universum sich selbst sieht. De mens is het oog waardoor het universum zichzelf aanschouwt.

- Wissenschaft ohne Gewissen ist der Untergang der Seele. Wetenschap zonder geweten is de ondergang van de ziel.

- Alles Wissen ist Wissen vom Einen. Alle kennis is kennis van het Ene.

- Wer aber vor der Vergangenheit die Augen verschließt, wird blind für die Gegenwart. Maar wie zijn ogen sluit voor het verleden, wordt blind voor het heden.

J.J.v.Verre.

Bronvermelding:

- Die Einheit der Natur, Carl Friedrich von Weizsäcker. EAN: 9783446127432.

- Carl Friedrich von Weizsäcker, en.wikipedia.org.

- Carl Friedrich von Weizsäcker Biografie-Was war Wann? Kurzbiografie.www.was-war-wann.de

De Spirituele Filosofie van Simone Weil.

 

Simone Weil (1909-1943): L'attention est la forme la plus rare et la plus pure de la générosité. Aandacht is de zeldzaamste vorm van vrijgevigheid.

Spirituele ontwikkeling van de ziel betreft in het bijzonder de transformatie van de ziel met als doel zich te verenigen met de Werkelijkheid.* 

De Spirituele Filosofie van Simone Weil (1909-1943) is een van de meest radicale, ongemakkelijke en diep ontroerende denksystemen van de 20e eeuw. Het is een filosofie geboren uit een uiterst scherp intellect, een grenzeloos mededogen voor het lijden van anderen en een persoonlijke ascese die haar fysiek bijna te boven ging. Haar denken is geen troostrijke metafysica, maar een veeleisende weg van deconditionering, waarin lijden, aandacht en schoonheid centrale wegwijzers zijn.

In de kern van Weils filosofie staat het concept van "décréation " (ontschepping). Voor Weil was de schepping niet zozeer een daad van toevoeging, maar van aftrekking. God schiep de wereld door zichzelf terug te trekken, om ruimte te maken voor iets dat niet God is. De menselijke taak, de spirituele opdracht, is dit proces te voltooien door een radicale onthechting van het ego, het ik dat zichzelf als centrum van de wereld beschouwt. Dit ik, met zijn verlangens, zijn meningen en zijn wil tot macht, is volgens Weil een gevangenis. Het sluit ons af van de werkelijkheid en van God. Spirituele vooruitgang is daarom niet het verwerven van iets, maar het leegmaken van de ziel. Het is een vorm van spirituele armoede, waarin we afstand doen van de denkbeeldige ik, de centrische wereld om plaats te maken voor de genade. Dit is een pijnlijk proces, want het vereist het loslaten van alles waar we ons aan vastklampen voor zekerheid en identiteit. Waar het ego zich terugtrekt, kan "aandacht " (attention) ontstaan. Voor Weil is aandacht veel meer dan concentratie, want het is een zuivere, liefdevolle en volhardende gerichtheid op de werkelijkheid, zonder enige bijbedoeling. Het is een lijdzame houding, waarbij we de waarheid niet forceren, maar erop wachten in een staat van ontvankelijkheid.

Weil maakt een cruciaal onderscheid tussen "willen " (vouloir) en "aandacht ". Willen is de agressieve, grijpende modus van de geest. Aandacht is een daad van geduldig wachten, zoals men wacht op een geliefde. Haar bekende uitspraak luidt: " Aandacht is de zeldzaamste en zuiverste vorm van vrijgevigheid." Deze aandacht is de methode bij uitstek voor zowel studie (wiskunde, literatuur) als voor gebed. Door met aandacht naar een wiskundig probleem of een gedicht te kijken, doorzien we de waarheid ervan. Door met aandacht te bidden, maken we onszelf leeg en open voor God.

Weil had een bijzondere en confronterende visie op lijden. Ze maakte een onderscheid tussen een eenvoudige pijn (douleur) en "malheur", een existentieel, zielvernietigend lijden dat een mens reduceert tot een ding. Dit soort lijden is als een goddelijke absentie, het rukt de zin uit het leven. Precies hierin ligt voor Weil de mystieke mogelijkheid. Wanneer een mens in die staat van absolute verlatenheid volhardt zonder God te haten of te vervloeken, wanneer  hij het lijden aanvaardt zonder er een betekenis aan toe te kennen, dan kan er een wonder plaatsvinden. In dat moment van ultieme leegte, waarin alle menselijke troost faalt, kan de zuivere, onvoorwaardelijke liefde van God doorbreken. Het lijden wordt dan niet goedgepraat, maar het wordt een plaats van ontmoeting. De gekruisigde Christus is voor Weil het ultieme symbool van deze goddelijke liefde die aanwezig is in de grootste afwezigheid.

De wereld van Weil is niet alleen een tranendal, maar ook een weerspiegeling van de goddelijke schoonheid. Ze zag de wereld als geregeerd door "noodzaak " (nécessité), de onverbiddelijke wetten van de natuur (zwaartekracht, oorzaak en gevolg), die de mens knechten en breken. Maar in dezelfde noodzaak schuilt de schoonheid van de wereld, zoals de perfecte geometrie van een kristal, de onverbiddelijke logica  van een wiskundige vergelijking of de harmonie van het universum. Door de schoonheid van de noodzaak te aanvaarden, leren we de wereld liefhebben zoals hij is, niet zoals wij willen dat hij is. Dit is een vorm van amor fati (liefde voor het lot) die ons in contact brengt met de goddelijke logica die aan de schepping ten grondslag ligt. Schoonheid is voor Weil de tastbare aanwezigheid van God in de materiële wereld. 

De spirituele filosofie van Simone Weil is een veeleisende ascese. Het is een weg van verlies, van leegte en van radicale liefde. In een tijd die geobsedeerd is door zelfontplooiing, zelfoptimalisatie en het najagen van geluk, staat haar denken als een corrigerend en profetisch teken. Ze herinnert ons eraan dat ware spiritualiteit niet gaat over het voelen van gelukzaligheid, maar over de moed om de werkelijkheid onder ogen te zien, het lijden van de wereld te dragen en in de stilte van de eigen leegte beschikbaar te blijven voor iets dat groter is dan het zelf. Haar filosofie is een uitnodiging om de "aandacht " te cultiveren, niet als een techniek, maar als een basale levenshouding van liefdevolle gerichtheid op de ander, op de waarheid en op de schoonheid die, vaak verborgen, in deze wereld aanwezig is. Het is een boodschap die, hoe zwaar dan ook, een diepe en onverwachte bevrijding in zich draagt. 

Simone Weil zag het universum als een afgesproken speelveld van blinde, meedogenloze noodzaak, dat toch doordrenkt is van een hartverscheurende schoonheid. Het is een lege ruimte waar God afwezig is uit liefde, zodat wij kunnen bestaan. Onze taak is om deze harde, schone werkelijkheid onder ogen te zien, haar noodzaak te aanvaarden en in die aanvaarding de afwezige God te leren liefhebben. Het was een universum dat even wreed als goddelijk was en dat onze zuivere, onbaatzuchtige aandacht eiste als enig antwoord.

Uiteindelijk leert Simone Weil ons dat de ziel slechts waarlijk vrij is wanneer zij leeg wordt, niet om niets te bevatten, maar om alles te kunnen omvatten. Zo wordt de mens een weerloos doorgeefluik van een genade die even onmetelijk is als de leegte die eraan voorafging. Zo is de ziel een wond die pas zichtbaar wordt wanneer de wondranden wijken en slecht geheeld kan worden door de oneindigheid die zij toelaat.

Misschien is haar filosofie, zoals haar veel te korte leven, een stille gebedscirkel, een ruimte waarin het goddelijke zich toont in afwezigheid. De ziel wordt pas zichtbaar in haar aandacht, als een stille ontvankelijkheid waarin het goddelijke zich toont als afwezigheid vol genade. Wie zichzelf ont-schept, daalt af in de leegte waar liefde geen bezit is, maar een licht dat weigert te dwingen. Waar de ziel zich ontledigt van wil, daalt genade neer als een licht dat niets vraagt, maar alles draagt.**

J.J.v.Verre.

Bronvermelding:

- Ontschepping is de spirituele reis van het ik naar het niet-iets, van een zelfgerichte persoon naar een transparant, leeg kanaal voor liefde en waarheid. Het is de ultieme daad van nederigheid en vrijgevigheid, waarin de mens eindelijk één wordt met de goddelijke afwezigheid die de schepping mogelijk maakte. Voor Weil is ontschepping de weg naar waarheid, liefde en godsgenade.

- Spirituele filosofie en de ziel. Mystieke oerteksten met Simone Weil als gids. Jacques Graste, ISBN 978-90-8687-028-8.* 

- Verworteling( L'enracinement)Wat we de mens verplicht zijn. Simone Weil, EAN: 9789086842551.**