Het concept leegte.

 

                                Leegte is een woordloze staat van zijn.

- Al het lijden dat er in deze wereld is, ontstaat door te wensen dat wijzelf gelukkig zijn.

-Shantideva (685-763).

Het concept leegte (śūnyatā) is moeilijk te definiëren. Het is complex en kan moeilijk te begrijpen zijn. Het is een diep filosofisch begrip dat vaak tegen intuïtief aanvoelt. Het verwijst naar het idee dat alle verschijnselen geen inherent, onafhankelijk bestaan hebben. Dit betekent dat dingen niet op zichzelf bestaan, maar altijd afhankelijk zijn van andere factoren en omstandigheden. De volgende punten over leegte binnen het boeddhisme bieden een spirituele kapstok om dit concept te etaleren. Afwezigheid van Zelf: Leegte betekent dat er geen blijvend, onafhankelijk “zelf” of “ik” is. Alles wat we ervaren, inclusief ons eigen bewustzijn, is een samenstelling van veranderlijke elementen. Interafhankelijkheid: Alles is onderling verbonden en afhankelijk van elkaar. Dit wordt ook wel “pratityasamutpãda” of “afhankelijk ontstaan” genoemd. Niets bestaat op zichzelf, maar alles ontstaat door een netwerk van oorzaken en voorwaarden. Bevrijding van Lijden: Inzicht in leegte kan leiden tot bevrijding van lijden. Door te begrijpen dat onze gehechtheid en aversies gebaseerd zijn op illusies van een vaststaand zelf, kunnen we loslaten en innerlijke vrede vinden. Directe Ervaring: Leegte is niet alleen een filosofisch concept, maar ook een directe ervaring die kan worden gerealiseerd door meditatie en contemplatie. Het gaat om het loslaten van vaste ideeën en het ervaren van de werkelijkheid zoals die is. Leegte wordt vaak als bevrijdend ervaren omdat het ons helpt om los te komen van beperkende overtuigingen en gehechtheid. Het is een uitnodiging om de wereld te zien in haar ware, dynamische aard. Door meditatie kunnen beoefenaars direct ervaren wat leegte betekent, door te observeren hoe gedachten en gevoelens komen en gaan zonder blijvende essentie. Ook het bestuderen van teksten en het reflecteren op de aard van de werkelijkheid kan helpen om een dieper begrip van leegte te ontwikkelen. Als symbolische voorstelling wordt leegte soms vergeleken met een spiegel die alles weerkaatst zonder zelf iets vast te houden. Net zoals ruimte alles bevat maar zelf leeg is, zo is leegte de basis waarin alle verschijnselen verschijnen en weer verdwijnen. Leegte is een concept dat veel tijd en geduld vergt om volledig te doorgronden. Hoewel een definitie van leegte moeilijk is te geven, vond ik de volgende zin het eenvoudigste en compactste. Leegte is een woordloze staat van zijn. Zenboeddhisten mediteren vaak over het begrip leegte of “mu” wat lastig is om volledig te begrijpen. Een goede meditatieleraar begrijpt dat er een logica voorbij het rationele denken bestaat, wat ervaren kan worden tijdens meditatie of andere intense ervaringen. In de Tibetaanse filosofie is leegte of stong-pa nyid een centraal concept dat ook verwijst naar de afwezigheid van inherent, onafhankelijk bestaan in alle verschijnselen. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van leegte in de Tibetaanse filosofie. De zelfloosheid en de interafhankelijkheid werd al eerder besproken. Het Tibetaanse boeddhisme verdeelt de filosofische interpretaties van leegte in vier scholen, elk met hun eigen nuances en benaderingen. Deze scholen zijn de Vaibhashika, Sautrantika, Yogachara en Madhyamaka. Inzicht in leegte kan leiden tot bevrijding van lijden, zoals eerder werd beschreven. Net als in andere boeddhistische tradities benadrukt de Japanse filosofie de onderlinge afhankelijkheid van alle verschijnselen. Niets bestaat op zichzelf, maar alles is verbonden door een netwerk van oorzaken en voorwaarden. Leegte in de Japanse filosofie nodigt uit tot een diepere contemplatie van de aard van de werkelijkheid en onze plaats daarin. Het helpt om los te komen van gehechtheid en een meer open, flexibele benadering van het leven te ontwikkelen.

In sommige hindoeïstische filosofieën wordt leegte gezien als de ultieme realiteit, de bron van alle bestaan. In het taoïsme wordt leegte vaak geassocieerd met het concept van de Tao, de natuurlijke orde van het universum die alles doordringt en overstijgt. Als praktische toepassing kan het begrip leegte helpen bij het loslaten van gehechtheid aan materiële zaken en ego en het bevorderen van een diepere verbinding met de wereld om ons heen. Het kan ook bijdragen aan een gevoel van innerlijke rust en balans. In de Noordse mythologie verwijst de “gapende leegte” naar Ginnungagap, een enorme kloof die bestond voor de schepping van de wereld. Deze leegte lag tussen de ijskoude wereld Nifiheim in het noorden en de vurige wereld Muspelheim in het zuiden. Volgens deze mythologie ontstond het leven toen de hitte van Muspelheim de ijzige rijplagen van Nifiheim deed smelten, waardoor de eerste wezens werden gevormd. Ginnungagap symboliseert dus de ruimte en de potentie waaruit alles is ontstaan. In de theosofie, een filosofische stroming die zich richt op de zoektocht naar spirituele wijsheid en universele waarheden, heeft een interessante kijk op leegte. Binnen de theosofie wordt leegte vaak gezien als een toestand van potentieel en mogelijkheid. Het is niet simpelweg de afwezigheid van iets, maar eerder een toestand van "alles kunnen worden". In sommige interpretaties van de theosofie wordt leegte beschouwd als een essentiële stap in het proces van spirituele groei. Door de leegte te omarmen en onze gehechtheden los te laten, kunnen we ons openstellen voor nieuwe inzichten en hogere niveaus van bewustzijn.

Binnen mijn eigen spirituele filosofie is de werkelijkheid een vorm van een meervoudige projectie van het enkelvoudige in die multidimensionale leegte. Alles wat bedacht kan worden ligt opgesloten in het veld van informatie en de gedachte van de mens heeft contact met de leegte en kan zich tot een vorm condenseren. Deze vorm kan zich ontwikkelen tot een scala van vormen en uiteindelijk kan de mens de vorm omzetten in materie. Bewustzijn speelt hierbij de belangrijkste rol. Gecoördineerd bewustzijn in relatie met het veld van leegte. Ons bewustzijn afstemmen op het collectieve bewustzijn van alles wat elkaar verbindt, om zo tot inzicht te komen omtrent de zichtbare illusie van onze dagelijkse waarnemingen. Alle materie vormen en verschijnselen welke wij in de natuur waarnemen zijn niets meer dan creaties van ons voor geprogrammeerde en herkenbare denken. We scheppen door ons denken onze eigen belevingswereld, de fundamentele illusie. Deze geschapen waarnemingen ontstaan vanuit een zekere bewustzijnstoestand en verdwijnen vanzelf weer als we boven die bewustzijnstoestand uitstijgen. Tijdens meditatie raken we los van ons geprogrammeerde denken en ontmoeten we de leegte als een onbeschrijfelijke ervaring. Waarom niet te beschrijven? Omdat we niet met ons denken iets waarnemen, maar met ons gevoel alles kunnen ervaren wat de leegte in zich herbergt.

Al het geluk dat er in de wereld is. Ontstaat door te wensen dat anderen gelukkig zijn. Karma is handelen. Zuiver handelen geeft geluk, onzuiver handelen schept lijden. Het lijden wordt ons niet als straf gegeven, maar volgt uit onze onzuivere keuze van onze zelf koesterende geestestoestand, die wenst dat wij gelukkig zijn. Terwijl we het geluk van anderen verwaarlozen.**

J.J.v.Verre.

Bronvermelding:

- Modern Boeddhisme, het pad van mededogen en wijsheid. Deel 1 Soetra, Geshe Kelsang Gyatso, e-book **

- Leegte of de afwezigheid van het iets.Boeddhistisch Dagblad, dertiende jaargang, 10 januari 2024, Peter Pijls.

- De Leegte, Spirituele Filosofie, 27 december 2007.

Gnosis.

 

-Triomf van Gnosis, kopie van gnostische kistjes. Litho, gegrafeerd door Thierry Frères (1827-1865).

Gnosis is een Grieks woord dat “kennis” betekent. In spirituele en religieuze contexten verwijst gnosis een diepere, innerlijke kennis of inzicht in de ware aard van de mens en het universum. Het is een kernbegrip in verschillende religieuze stromingen zoals het hermetisme, de gnostiek, het mandeïsme, het manicheïsme, het soefisme en in de theosofie. Gnosis gaat over het verwerven van inzicht in de oorsprong, huidige situatie en bestemming van de mens. Het centrale thema is dat de mens afkomstig is uit een goddelijke wereld en een goddelijke kern in zich heeft die verstrikt is geraakt in de materiële wereld. Door gnosis te verkrijgen, kan men deze goddelijke kern herkennen en streven naar een terugkeer naar de goddelijke wereld.

Het kernpunt van de gnosis binnen het hermetisme draait om het verkrijgen van diepere kennis en inzicht in de ware aard van de mens en het universum. Het hermetisme, gebaseerd op de geschriften van Hermes Trismegistus, benadrukt dat ware kennis niet alleen door rationeel denken wordt verkregen, maar door directe, intuïtieve ervaring en innerlijke verlichting. Hermes Trismegistus is een legendarische figuur uit de Hellenistische periode, die wordt gezien als een combinatie van de Griekse god Hermes en de Egyptische god Thoth. Zijn naam betekent letterlijk “Hermes de driemaal ( of driewerf) grootste “, wat verwijst naar zijn rol als de grootste filosoof, priester en koning. Hermes wordt beschouwd als de auteur van de Hermetica, een verzameling oude en middeleeuwse teksten die de basis vormen van het Hermetisme. Deze teksten behandelen onderwerpen zoals alchemie, magie, astrologie en theologie en bevatten mystieke en filosofische inzichten die bedoeld zijn om gnosis of diep spiritueel inzicht te bevorderen. Zijn invloed reikte ver, niet alleen in de oudheid maar ook in de middeleeuwen en de renaissance, waar zijn werken een belangrijke rol speelden in de esoterische en occulte tradities. In de middeleeuwen verschenen in Arabische en Europese landen occulte teksten onder de naam Hermes Trismegistus, zoals de Picatrix, Turba philosophorum en de Smaragden tafel. Daarmee werd hij een belangrijke figuur in de wederopleving van esoterie in de vroegmoderne tijd. Men nam toen aan dat hij een tijdgenoot was van Mozes en een belangrijke bron van kennis moet zijn geweest voor profeten en filosofen zoals Zoroaster, Orpheus en Plato. Een belangrijk principe in het hermetisme, afkomstig als axioma uit de Smaragden Tafel, luidt: “Zo boven, zo beneden”, wat betekent dat de microkosmos (de mens) en de macrokosmos (het universum) weerspiegelingen van elkaar zijn. Dit hermetisch axioma is een principe dat ook wordt aangehangen in de theosofie, de antroposofie en in de New Age beweging. Door zelfkennis en het begrijpen van de universele wetten, kan men tot een hogere staat van bewustzijn komen en een directe ervaring van het goddelijke bereiken.

In de gnostiek is gnosis een centraal begrip dat verwijst naar een diep innerlijk weten of inzicht. Dit inzicht gaat verder dan gewone kennis en betreft een bewustzijn van de goddelijke oorsprong en bestemming van de mens. Volgens de gnostiek heeft elke mens een goddelijke kern die verstrikt is geraakt in de materiële wereld. Door gnosis te verwerven, kan men deze goddelijke kern herkennen en bevrijden. Dit proces van zelfkennis leidt ook tot godskennis, omdat het kennen van de eigen goddelijke kern gelijkstaat aan het kennen van God. Gnosis wordt gezien als een middel om onwetendheid op te heffen en de ware aard van de werkelijkheid te begrijpen. Het is een esoterische kennis die niet voor iedereen toegankelijk is, maar voor degenen die waardig zijn en bereid zijn om de innerlijke zoektocht aan te gaan.

In het mandeïsme is gnosis een centraal begrip dat verwijst naar een diep innerlijk weten of inzicht. Het Aramese woord “manda “ betekent “kennis “, vergelijkbaar met het Griekse “gnosis “. Voor de Mandaeërs, een gnostische religieuze groep, betekent gnosis het verkrijgen van inzicht in de goddelijke oorsprong, de huidige situatie en de uiteindelijke bestemming van de mens. Ze geloven dat de mens een goddelijke kern in zich draagt die verstrikt is geraakt in de materiële wereld. Door gnosis te verwerven , kan men deze goddelijke kern herkennen en bevrijden. Een uniek aspect van het mandeïsme is dat het sterk dualistisch is, met een duidelijke scheiding tussen het goede, goddelijk licht en het kwade, materiële duister. Gnosis wordt gezien als een middel om de goddelijke kern te bevrijden van de demonische krachten die proberen deze gevangen te houden in de stoffelijke wereld.

In het manicheïsme is gnosis een fundamenteel begrip dat verwijst naar diep spiritueel inzicht en kennis. Deze religie, gesticht door een Iraanse profeet Mani in de 3^e eeuw, combineert elementen van verschillende religieuze tradities, waaronder het christendom, zoroastrisme en boeddhisme. Het manicheïsme is ook sterk dualistisch en ziet de wereld als een strijd tussen de krachten van licht en duisternis. Gnosis in deze context betekent het herkennen van de goddelijke kern binnenin de mens, die gevangen zit in de materiële wereld. Door gnosis te verwerven, kan men deze goddelijke kern bevrijden en terugkeren naar het rijk van het licht. Mani leerde dat de materiële wereld en het fysieke lichaam intrinsiek slecht zijn en dat spirituele bevrijding alleen mogelijk is door kennis en ascetische praktijken die de ziel zuiveren en bevrijden van de invloed van de materiële wereld.

Ook in de theosofie speelt gnosis een belangrijke rol. De theosofie wordt vaak omschreven als een levende gnosis, wat betekent dat het een kennis is van de geestelijke principes in de mens op zijn weg naar een dieper bewustzijn. Deze kennis is niet alleen intellectueel, maar ook spiritueel en intuïtief en helpt individuen om een dieper begrip van zichzelf en het universum te ontwikkelen. De theosofische leringen putten uit oude wijsheidstradities en benadrukken de eenheid van alle religies en filosofieën. Ze streven ernaar om de verborgen waarheden van het bestaan te onthullen en mensen te helpen hun innerlijke goddelijke kern te herkennen en te ontwikkelen.

In het soefisme, de mystieke tak van de islam, speelt gnosis, vaak aangeduid als ma’rifa (innerlijke kennis), een cruciale rol. Soefi’s streven naar een directe, persoonlijke ervaring van het goddelijke, wat hen helpt om diep spiritueel inzicht en verlichting te bereiken. Ma’rifa gaat verder dan intellectuele kennis en omvat een intuïtief begrip van de ware aard van God en de werkelijkheid. Dit inzicht wordt vaak verkregen door middel van spirituele oefeningen zoals meditatie, gebed en dhikr (herhaalde recitatie van goddelijke namen). Het uiteindelijke doel is om een staat van eenheid met God (tawhid) te bereiken en de illusies van de materiële wereld te doorbreken. Soefi’s geloven dat deze innerlijke kennis essentieel is voor spirituele groei en bevrijding en het hen helpt om dichter bij God te komen en hun ware zelf te ontdekken. In sommige sjiitische tradities, vooral binnen het ismaïlisme, wordt er ook een sterke nadruk gelegd op esoterische interpretatie van de Koran en islamitische leerstellingen en innerlijke verlichting. Deze tradities bevatten elementen van gnostische speculatie en benadrukken het belang van innerlijke kennis om de goddelijke waarheid te begrijpen.

In de spirituele filosofie wordt gnosis vaak gezien als een diep innerlijk weten of inzicht dat verder gaat dan rationele kennis. Het is een vorm van spirituele verlichting die voortkomt uit directe ervaring en innerlijke wijsheid. Gnosis wordt vaak beschreven als een kennis van het hart in plaats van het hoofd. Het gaat om een bewustzijn en begrip van de diepere waarheden van het bestaan, die vaak verborgen zijn voor de gewone waarneming. Deze kennis kan leiden tot een gevoel van verbondenheid met het goddelijke en een dieper begrip van de eigen ziel en het universum. In de gnostische traditie wordt gnosis gezien als een middel om de goddelijke vonk te herkennen en te bevrijden, wat leidt tot spirituele bevrijding en transformatie.

In het boeddhisme speelt gnosis, zoals het in de westerse esoterische tradities wordt begrepen, niet dezelfde centrale rol. Echter, er zijn concepten in het boeddhisme die vergelijkbaar zijn met gnosis, zoals prajna (wijsheid) en bodhi (verlichting). Prajna verwijst naar een diep inzicht in de ware aard van de werkelijkheid, wat essentieel is voor het bereiken van verlichting. Dit inzicht gaat verder dan intellectuele kennis en omvat een intuïtief begrip van de leegte (shunyata) en de onderlinge verbondenheid van alle dingen. Bodhi betekent ontwaken of verlichting en is het ultieme doel binnen het boeddhisme. Het bereiken van boghi houdt in dat men de illusies van het ego en de materiële wereld doorziet, wat vergelijkbaar is met het verkrijgen van gnosis in de gnostische traditie. Hoewel de terminologie en context verschillen, delen beide tradities het idee van een diep innerlijk weten dat leidt tot spirituele bevrijding.

Ook in het hindoeïsme speelt gnosis niet dezelfde centrale rol als bij de eerder genoemde esoterische tradities. Echter ook in het hindoeïsme zijn er concepten die vergelijkbaar zijn met gnosis, zoals jnana (kennis) en moksha (bevrijding). Jnana verwijst naar spirituele kennis en wijsheid die leidt tot zelfrealisatie en inzicht in de ware aard van de werkelijkheid.

In de gnostische visie wordt de dood gezien als een bevrijding van de ziel uit de materiële wereld. Gnostici geloven dat de materiële wereld, inclusief het fysieke lichaam, een gevangenis is voor de goddelijke vonk of ziel. Deze ziel is afkomstig uit een hogere, goddelijke wereld en is verstrikt geraakt in de materie door de invloed van lagere, demonische krachten. Bij de dood keert de ziel terug naar haar goddelijke oorsprong, mits zij gnosis (kennis) heeft verworven over haar ware aard en de aard van de wereld.

Samenvattend kunnen we stellen dat deze gnosis de ziel in staat stelt om de materiële wereld te overstijgen en terug te keren naar de goddelijke wereld. De gnostische zienswijze benadrukt dat elk mens een innerlijk weten of inzicht heeft, vaak aangeduid als gnosis. Dit innerlijke weten is verbonden met liefde en de goddelijke kern binnenin ons. Gnosis help individuen om de illusie van de materiële wereld te doorbreken, de schuilende liefde te bevrijden en de diepere spirituele waarheden te begrijpen.

J.J.v.Verre.

Bronvermelding:

- Hermes Trismegistus, nl.m.wikipedia.org.

- De hermetische schakel. Jacob Slavenburg, EAN 9789020283204.

- Ismaïlisme, Wikipedia, en.m.wikipeia.org.

- Gnosis en gnostiek, de bevrijding van de liefde, Bram Moerland, EAN 9789020210798.