Het woord monade is afkomstig van het Oudgriekse woord monas, wat “eenheid” of “enkelvoudigheid” betekent. Het is weer afgeleid van monos, wat één, alleen of uniek betekent. Dit woord wordt vaak gebruikt in filosofische beschouwingen om een fundamentele, ondeelbare eenheid aan te duiden. Het heeft nu verschillende betekenissen afhankelijk van de context. In de filosofie van de Pythagoreeërs en later bij Gottfried Wilhelm Leibniz, verwijst een monade naar een fundamentele, ondeelbare eenheid van bestaan. Bij Leibniz zijn de monaden de basisbouwstenen van de werkelijkheid, zonder ruimtelijke delen en eeuwig bestaand. In de muziek kan een monade verwijzen naar een enkelvoudige melodische lijn zonder harmonische begeleiding. In de biologie kan het verwijzen naar een eencellig organisme. In deze beschouwing wil ik de monade uit vergroten en de betekenis van dit begrip duiden in verschillende spirituele tradities. Het blijkt dat binnen deze deels religieuze en spirituele opvattingen graduele verschillen bestaan wat betreft begrip en interpretatie. De monade binnen de volgende spirituele tradities wil ik in het kort bespreken: De Pythagorese filosofie, Neoplatonisme, Hindoeïsme, Boeddhisme, Christelijke esoterie, Leibniz’s monadologie en de Theosofie.
- In de Pythagorese filosofie is de monade een fundamenteel concept dat verwijst naar de eenheid of het eerste principe van bestaan. De monade wordt gezien als het eerste ding dat “was” en bracht de dyade voort, die op haar beurt de getallen baarde. De dyade verwijst naar het concept van dualiteit en polariteit. Het is een basaal principe dat de tegenstelling en complementariteit van twee elementen benadrukt. De dyade staat vaak tegenover de monade, die eenheid en singulariteit vertegenwoordigt. De dyade kan verschillende vormen aannemen, zoals licht en donker, goed en kwaad of mannelijk en vrouwelijk. Het idee is dat deze tegenstellingen samen een harmonieuze balans vormen. Deze getallen door de dyade voortgebracht, kregen punten, die lijnen voortbrachten en uit de lijnen ontstonden tweedimensionale entiteiten die lichamen vormden. Uiteindelijk kwamen uit deze lichamen de vier elementen aarde, water, vuur en lucht voort, waaruit de rest van de wereld is opgebouwd. De monade symboliseert dus de oorspronkelijke eenheid en bron van alle dingen in het universum en speelt een centrale rol in de Pythagorese kosmologie, die stelt dat de wereld letterlijk is opgebouwd uit getallen.
- In het Neoplatonisme, vooral ontwikkeld door Plotinus, wordt de monade vaak geassocieerd met het concept van “Het Ene”. Dit is de hoogste en meest fundamentele realiteit, die boven alle andere vormen van bestaan staat. Het Ene is absoluut en ondeelbaar en is de bron van alle dingen. Alles wat bestaat, vloeit voort uit het Ene door een proces van emanatie. Plotinus beschrijft Het Ene als volledig transcendent en onkenbaar, maar tegelijkertijd als de bron van alle zijn en bewustzijn. Vanuit Het Ene emaneren de Nous (het intellect) en de Psyche (de Ziel), die op hun beurt de materiële wereld voortbrengen. Deze hiërarchische structuur weerspiegelt de Pythagorese invloed op het Neoplatonisme, waarbij de monade als oorspronkelijke eenheid wordt gezien waaruit de veelheid ontspruit. Dit proces wordt vaak vergeleken met licht dat vanuit een bron straalt of water dat uit een fontein stroomt. Het leiden van een deugdzaam en moreel leven wordt gezien als essentieel om dichter bij Het Ene te komen. Door deugden zoals wijsheid, moed en rechtvaardigheid te cultiveren, kan men de ziel zuiveren en voorbereiden op de mystieke eenwording met Het Ene. Deze praktijken zijn bedoeld om de ziel te verheffen en een directe ervaring van Het Ene mogelijk te maken, wat wordt gezien als het hoogste doel in het leven. Het idee van emanatie speelt een centrale rol. Neoplatonisten zien de wereld als een reeks emanaties van Het Ene. Door te begrijpen hoe deze emanaties werken, kunnen ze proberen de eenheid en bron van alle dingen te doorgronden. Ze geloven dat door diepe meditatie en contemplatie de ziel gezuiverd kan worden en men zich daarna kan richten op de hogere realiteiten. Dit proces helpt om de ziel te verheffen en dichter bij Het Ene te komen. Ook magische handelingen en rituelen werden gebruikt om de ziel te zuiveren en te verbinden met de goddelijke realiteiten.
- In het hindoeïsme komt het concept van de monade niet expliciet voor zoals in de Pythagorese filosofie. Echter, er zijn vergelijkbare ideeën die resoneren met het begrip van een fundamentele eenheid of bron. Een vergelijkbaar concept is Brahman, de ultieme realiteit of wereldziel, die alles doordringt en de bron is van alle bestaan. Brahman wordt vaak beschreven als de enige, onveranderlijke, oneindige en transcendente werkelijkheid, die de basis vormt van alles wat bestaat. Dit komt overeen met het idee van de monade als de oorspronkelijke eenheid en bron van alle dingen. Daarnaast is er het concept van Atman, de individuele ziel of het zelf, dat in wezen identiek is aan Brahman. Dit idee benadrukt de eenheid van het individuele en het universele, wat parallel kan zijn met de monade als de eenheid waaruit alles voortkomt.
- In het boeddhisme is geen direct equivalent van de monade. Boeddhisme richt zich meer op de concepten van vergankelijkheid, niet-zelf (anatta) en de onderlinge afhankelijkheid van alle verschijnselen. Een vergelijkbaar concept in het boeddhisme zou de vijf khandhas (of skandhas) kunnen zijn, die de vijf aggregaten vormen waaruit een persoon bestaat:
- Rupa (vorm): Het fysieke lichaam en materiële objecten.
- Vedanã (gevoelens): Sensaties die aangenaam, onaangenaam of neutraal kunnen zijn.
- Saññã (waarneming): Het herkennen van objecten en concepten.
- Sankhãra (mentale formaties): Gedachten, intenties en andere mentale activiteiten.
- Viññãna (bewustzijn): Het bewustzijn van zintuiglijke en mentale objecten.
Deze aggregaten zijn voortdurend in verandering en er is geen blijvende, onveranderlijke kern, zoals bij de monade, in een persoon. Dit benadrukt het boeddhistische idee van anatta, het niet-zelf, wat stelt dat er geen permanente, onafhankelijke essentie is in levende wezens.
- In de christelijke esoterie wordt de monade vaak gezien als een fundamenteel spiritueel principe dat de goddelijke vonk of het innerlijke goddelijke aspect van de mens vertegenwoordigt. Dit concept is sterk beïnvloed door zowel de Neoplatonische als de theosofische tradities. De monade wordt als eerder genoemd, beschouwd als de goddelijke vonk binnen elk individu, die direct verbonden is met God. Dit idee komt overeen met de gedachte dat elk wezen een innerlijke god of goddelijke kern heeft, die onsterfelijk en eeuwig is. Net als in het Neoplatonisme, wordt in de christelijke esoterie de monade gezien als een entiteit die door verschillende stadia van emanatie en evolutie gaat. Deze stadia helpen de ziel om zich te ontwikkelen en uiteindelijk terug te keren naar de goddelijke bron. De monade speelt een centrale rol in de innerlijke transformatie en spirituele groei van een individu. Door meditatie, gebed en moreel leven kan men dichter bij de monade komen en een diepere verbinding met het goddelijke ervaren.
- In de Monadologie van Leibniz wordt de monade gezien als een fundamenteel, ondeelbaar en onvergankelijk element dat de essentie van het bestaan vormt. Monaden worden hier gezien als ondeelbare eenheden zonder fysieke omvang. Elke monade is uniek en heeft zijn eigen interne kracht en perspectief op het universum. Monaden hebben het vermogen tot perceptie en reflecteren het universum vanuit hun eigen standpunt. Dit betekent dat elke monade een soort spiegel is van het hele universum, maar vanuit een uniek perspectief. Monaden interacteren niet direct met elkaar. In plaats daarvan zijn ze door God zo geprogrammeerd dat hun acties en percepties perfect op elkaar zijn afgestemd, wat Leibniz de “pre-geëtabeleerde harmonie” noemt. Door God in perfecte harmonie geordend bij de schepping van het universum. Er is een hiërarchie onder de monaden, variërend van de laagste monaden met onduidelijke perceptie tot de hoogste monade, God, die het universum met perfecte helderheid weerspiegelt. Monaden zijn dynamisch en ondergaan voortdurende interne veranderingen. Deze veranderingen worden gezien als een reeks van percepties en verlangens. Leibniz’s concept van de monade biedt een metafysisch raamwerk waarin de werkelijkheid wordt gezien als een verzameling van deze fundamentele eenheden, die samen een harmonieus geheel vormen.
- In de theosofie wordt de monade ook beschouwd als een fundamenteel spiritueel principe dat de kern vormt van alle levende wezens. Ook in deze spirituele traditie wordt de monade gezien als een goddelijke vonk, een onsterfelijke spirituele kern die in elk individu aanwezig is. Deze vonk is een deel van de universele geest (Atma) en de spirituele ziel (Buddhi). Elke monade wordt gezien als een bewustzijnscentrum, een ondeelbare eenheid die zowel materieel als geestelijk is. Het is de essentie van het zelf, die door verschillende stadia van evolutie en incarnatie gaat. Monaden evolueren door een proces van emanatie, waarbij ze zich manifesteren in verschillende vormen en niveaus van bewustzijn. Dit proces helpt de ziel om hogere treden van spirituele volmaaktheid te bereiken. In de theosofie wordt de monade vaak beschreven als een drievoudige samenstelling van Atma (universele geest), Buddhi (spirituele ziel) en Manas (het hogere denken). Deze drie aspecten werken samen om de spirituele evolutie van de monade te bevorderen. De monade doorloopt vele levens en incarnaties, waarbij ze steeds meer spirituele ervaringen en wijsheid verzamelt. Dit proces van reïncarnatie is essentieel voor de groei en ontwikkeling van de monade. Deze ideeën benadrukken de rol van de monade als essentieel onderdeel van de spirituele reis en de verbinding van de mens met het goddelijke.
We hebben de monade nu gezien als fundamentele bouwsteen binnen de verschillende filosofische tradities. Maar in andere spirituele tradities zoals in de oude Griekse filosofie, vooral in het stoïcisme, wordt Pneuma gezien als geest of adem die het leven en de ziel van het universum vormt. Het is de levenskracht die alles doordringt en in stand houdt. In de joodse mystiek, vooral in de Kabbala, wordt Ruach gezien als de geest of adem van God die leven geeft aan de mens. Het is een van de drie delen van de ziel, naast Nefesh (de vitale ziel) en Neshamah (de goddelijke ziel). In de Chinese filosofie en traditionele geneeskunde wordt Qi beschouwd als de levensenergie die door alle levende wezens stroomt. Het is een fundamenteel concept in zowel taoïsme als confucianisme. In de yogische en ayurvedische tradities van India wordt Prana gezien als de vitale levensenergie die het lichaam en de geest doordringt. Het wordt vaak geassocieerd met de ademhaling en wordt beschouwd als essentieel voor het leven. Prana wordt vaak beschreven als de energie die het fysieke, mentale en spirituele welzijn van een individu beïnvloedt. Het stroomt door subtiele energiebanen, bekend als nadi’s en wordt beïnvloed door ademhalingstechnieken, voeding en levensstijl. In deze context kan Prana worden gezien als een soort monade omdat het een essentiële, onzichtbare kracht is die het leven mogelijk maakt en in stand houdt. In de alchemie en andere esoterische tradities wordt de monade soms ook gezien als het geestelijke centrum van de kosmos, een punt van eenheid en ondeelbaarheid dat de veelheid van de schepping in zich draagt.
Als ik de monade wil zien als een spirituele singulariteit dan komt de filosofie van Leibniz daar redelijk mee overeen. In zijn Monadologie beschrijft hij monaden als fundamentele, ondeelbare eenheden die bouwstenen van de realiteit vormen. De term singulariteit wordt meestal gebruikt in de context van de oorsprong van het universum, zoals de Big Bang-theorie, waar het verwijst naar een punt van oneindig klein volume en oneindig grote dichtheid, waaruit het heelal zou zijn ontstaan. In een vergelijkbare zin kan een monade worden gezien als een singulariteit omdat het een fundamentele, ondeelbare eenheid is die de essentie van het bestaan bevat.
J.J.v.Verre.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten