Angst is een emotie waarbij het onbekende als bedreigend wordt ervaren. Deze definitie sluit aan bij het idee dat angst vaak gaat over onzekerheid en de anticipatie op iets wat mogelijk negatief zou kunnen zijn, zonder dat er altijd een concrete aanleiding of duidelijke dreiging is. Deze definitie benadrukt ook het subjectieve aspect van angst. Wat voor de één onbekend en bedreigend is, kan voor de ander misschien juist spannend of uitdagend zijn. Het onbekende kan gaan over de toekomst, verandering of situaties waar we geen controle over hebben. Die bedreigende ervaring kan zich uiten in gevoelens van onrust, nervositeit of zelfs fysieke reacties zoals een versnelde hartslag of zweten.
Plato sprak indirect over angst, vooral in de context van moed en wijsheid. Een van de bekende uitspraken van hem en zijn leermeester Socrates luidt: “Moed is weten wat je niet moet vrezen”. Hiermee bedoelde hij dat ware moed voortkomt uit het vermogen om onderscheid te maken tussen rationele en irrationele angsten. Volgens Plato is angst vaak gebaseerd op onwetendheid en wijsheid helpt ons te begrijpen welke angsten gerechtvaardigd zijn en welke niet. In zijn dialoog Phaedo bespreekt hij hoe filosofen de angst voor de dood overwinnen. Hij stelt dat filosofen, door hun zoektocht naar kennis en de waarheid, leren dat de dood geen kwaad is, maar eerder een overgang naar een andere staat van bestaan. Voor Plato is de angst voor de dood een van de grootste angsten en het overwinnen ervan is een teken van wijsheid en deugd. Plato benadrukte dat angst niet alleen een emotie is, maar ook een uitdaging die ons kan helpen groeien, mits we het met wijsheid en moed benaderen. Aristoteles beschouwde angst als een emotie die voortkomt uit de verwachting van kwaad of gevaar. In zijn werk Rhetorica definieerde hij angst als “pijn of onrust die voortkomt uit de voorstelling van een naderend kwaad dat destructief of pijnlijk is “. Hij zag angst als een natuurlijke reactie op situaties waarin een bedreiging wordt waargenomen en hij benadrukte dat angst vaak wordt veroorzaakt door onzekerheid over wat er kan gebeuren.
Het thema angst is door de eeuwen heen door verschillende filosofen diepgaand onderzocht. Een aantal van de meest prominente denkers die angst centraal stelde in hun werk, wil ik in het kort bespreken. Allereerst Søren Kierkegaard de Deense filosoof beschouwde angst als een existentieel gevoel dat voortkomt uit de vrijheid en verantwoordelijkheid van de mens. In zijn werk “Het begrip angst”(1844) beschrijft hij angst als een “duizeling van vrijheid “ die ontstaat wanneer we realiseren dat we oneindige mogelijkheden hebben. Wij ervaren dit als een existentiële angst, omdat we geconfronteerd worden met onze eigen verantwoordelijkheid om keuzes te maken. In zijn werk “Sein und Zeit”(1927) beschrijft Martin Heidegger angst als een fundamentele manier van “in de wereld zijn”. Angst confronteert ons met het “niets” en onthult de eindigheid van ons bestaan, wat ons helpt om authentiek te leven. Jean-Paul Sartre, een existentialistisch filosoof, verbindt angst met de vrijheid van de mens. In zijn boek “L’ȇtre et le néant” in het Nederlands “Het zijn en het niet”(1943), vertaald door Frans de Haan, stelt hij dat angst voortkomt uit de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met onze vrijheid om keuzes te maken. Ook de hedendaagse filosoof Wilhelm Schmid ziet angst als een waardevol gevoel dat ons bewust maakt van onze kwetsbaarheid en ons helpt om betekenis te vinden in het leven. Hij pleit ervoor om angst niet te onderdrukken, maar te omarmen als een kans voor reflectie. Damiaan Denys, een Belgisch psychiater en filosoof, beschouwt angst als een essentieel onderdeel van het menselijk bestaan. Hij benadrukt dat angst ons confronteert met onze sterfelijkheid en ons helpt om de essentie van het leven te begrijpen. De bovengenoemde filosofen hebben elk hun eigen unieke perspectief op angst en hebben bijgedragen aan ons begrip van dit complexe en universele thema.
Naast de eerder genoemde filosofen heeft ook Sigmund Freud een belangrijke bijdrage geleverd aan het begrip angst, zij het vanuit een psychoanalytisch perspectief. Zijn werk heeft een grote invloed gehad op latere filosofische denkers. Freud onderscheidde een reële angst en een neurotische angst. De reële angst is een reactie op een werkelijke externe bedreiging of gevaar. Terwijl de neurotische angst meer te maken heeft met interne conflicten en onbewuste processen, zoals het conflict tussen het id, ego en superego. De id is het primitieve en instinctieve deel van de geest dat seksuele en agressieve drijfveren en verborgen herinneringen bevat. Het superego opereert als een moreel geweten en het ego is het realistische deel dat laveert en bemiddeld tussen de verlangens van de id en het superego. Volgens Freud ontstaat neurotische angst wanneer onderdrukte verlangens of emoties uit het onbewuste proberen door te breken naar het bewuste. Een andere belangrijke denker die angst centraal stelde, is Emmanuel Levinas. een Frans-joodse filosoof van Litouwse afkomst. Hij onderzocht angst in de context van ethiek en verantwoordelijkheid. Levinas betoogde dat de ontmoeting met “de Ander” (andere mensen) ons confronteert met een gevoel van ongemak of zelf angst, omdat het ons dwingt om buiten onze comfort zone te treden en verantwoordelijkheid te nemen voor anderen. Verder heeft Albert Camus, een existentialistisch filosoof en schrijver, angst indirect behandeld in zijn ideen over absurditeit. In werken zoals “De mythe van Sysphus” onderzoekt hij het menselijk onbehagen en de existentiële angst die voorkomt uit het zoeken naar betekenis in een ogenschijnlijk betekenisloos universum. Elk van deze denkers belicht angst vanuit een unieke invalshoek, wat de veelzijdigheid en complexiteit van dit thema benadrukt. Als laatste wil ik het perspectief van het collectief onbewuste noemen. We komen dan natuurlijk uit op Carl Gustav Jung, een Zwitserse psychiater en grondlegger van de analytische psychologie. Jung introduceerde het idee dat er, naast het persoonlijke onbewuste, een dieper niveau van het onbewuste bestaat dat gedeeld wordt door alle mensen. Volgens Jung is het collectief onbewuste een soort opslagplaats van universele ervaringen, beelden en archetypes die de mensheid door de geschiedenis heen heeft geërfd. Deze archetypes zijn fundamentele patronen of symbolen die in verschillende culturen en tijdperken terugkeren. Ze beïnvloeden ons gedrag en onze emoties, vaak zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Jung stelde dat sommige angsten niet voortkomen uit persoonlijke ervaringen, maar uit deze gedeelde, erfelijke herinneringen. Bijvoorbeeld, een instinctieve angst voor slangen of duisternis kan worden verklaard door het feit dat onze voorouders generaties lang met deze gevaren te maken hadden. Deze angsten zijn als het ware “ingebakken” in het collectief onbewuste. Hoewel het concept van het collectief onbewuste controversieel is en niet breed wordt geaccepteerd binnen de wetenschappelijke psychologie, heeft het een grote invloed gehad op de filosofie, kunst en literatuur. Het biedt een fascinerend perspectief op hoe gedeelde menselijke ervaringen ons gedrag en onze cultuur kunnen vormen. Dankzij wetenschappelijke vooruitgang, met name op het gebied van genetica en epigenetica, weten we dat bepaalde genetische aanpassingen door de tijd heen in ons DNA zijn opgenomen. Deze aanpassingen zijn vaak het resultaat van evolutie, waarbij ons genetisch materiaal zich aanpast aan omgevingsfactoren, levensstijlen en uitdagingen waarmee onze voorouders te maken kregen. Of het collectief onbewuste via deze weg mogelijk is te verklaren of dat er sprake is van een veld van informatie waarmee een mens zich kan verbinden, blijft hypothetisch, maar interessant om over te blijven filosoferen.
Angst in relatie tot onze toekomst is een veelbesproken thema, zowel in filosofische als psychologische zin. Het weerspiegelt onze zorgen over onzekerheden, mogelijke gevaren en de enorme verantwoordelijkheid die komt kijken bij keuzes die onze toekomst beïnvloeden. In onze steeds sneller ontwikkelende samenleving is er duidelijke angst voor technische vooruitgang, zoals kunstmatige intelligentie, klimaatverandering, atoomwapens en sociale ongelijkheid. Processen waarover we de heerschappij dreigen te verliezen. Denk hierbij aan de term “technologisch fatalisme “, waarbij mensen zich overweldigd voelen door krachten die ze niet volledig meer begrijpen of kunnen beheersen. Angst voor de toekomst hoeft niet alleen negatief te zijn; het kan ook een motivator zijn voor actie en verandering. In de psychologie wordt angst vaak gezien als een signaal dat ons waarschuwt voor potentieel gevaar, waardoor we proactief kunnen handelen om negatieve uitkomsten te voorkomen. Naast individuele angsten over carrière, relaties of gezondheid, ervaren we ook collectieve angsten. Denk aan de zorgen omtrent klimaatverandering, economische instabiliteit of geopolitieke conflicten. Deze angsten kunnen ons mobiliseren tot gezamenlijke actie, maar kunnen ons ook machteloos laten voelen. Filosofen en psychologen benadrukken het belang van acceptatie, reflectie en actie. Het erkennen van angst als een natuurlijke menselijke emotie helpt ons om ermee om te gaan. Door kleine, concrete stappen te zetten, kunnen we onze focus verleggen van onzekerheid naar wat we wel kunnen controleren. Angst voor de toekomst is zowel een uitdaging als een kans. Het kan ons verlammen, maar ook inspireren om juist actie te ondernemen en onze visie voor een betere toekomst na te streven. Ik ben jij en jij bent mij. Wij zijn zij, met ons erbij.
Angst
angst is de vraag zonder antwoord
de weg die zich splitst in het duister
het gevoel dat de grond onder je voeten
zich kan openen, zonder waarschuwing
het is een onbestemd gevoel
van een bedreigende ervaring
welke onbehagen schept
in het rationele doolhof
maar ook een gids die wijst
naar wat wij moeten leren
een spiegel die ons toont
wat we niet durven zien
want in het oog van de angst
ligt het onbekende niet als vijand
maar als een subtiele uitnodiging
om te groeien, te durven en te zijn
angst is niet de bedreiging
maar de drempel naar moed
een emotie die fluistert:
hier begint jouw avontuur
J.J.v.Verre.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten